Modeli i memorandumit turko-libian për ZEE-në e Qipros përmes xhihadistëve.
Kërcënimi nga Siria dhe si mund të humbasë 8% e ZEE-së qipriote, nga marrëveshja.
Ka një përqendrim të madh forcash këto orë në Mesdheun Lindor, pasi si aeroplanmbajtësja amerikane Harry Truman, ashtu edhe ajo franceze Charles de Gaulle, po lundrojnë në jug të Qipros.
Nikosia ka rezervuar një sërë zonash në FIR-in e saj për stërvitje ushtarake dhe armësh që kanë aeroplanmbajtëset dhe gjithashtu për luftanijet që i shoqërojnë. Angazhimet e rajoneve janë për deri në fund të dhjetorit, por ka një perspektivë rinovimi ose zgjerimi të rajoneve.
Por ajo që luan fuqishëm në Siri është Ankaraja. Siç raporton analisti dhe gazetari Giannos Charalambidis në një studim të plotë në gazetën qipriote “Simerini”, Turqia dëshiron të mbajë çelësat e Sirisë, e cila është e çliruar nga diktatura e Assad-it, por e vendosur nën xhihadistët sunitë, degët e Al-Kaedës dhe ISIS (Shteti Islamik-Kalifat), të cilët shfaqen me një qasje të re retorike, duke pasur pritshmëri për t’u pranuar ndërkombëtarisht dhe për të mbijetuar.
Gjembi i madh në planet e Ankarasë janë kurdët dhe krijimi i një rajoni autonom nën sistemin e ri shtetëror të Sirisë, i cili aktualisht jeton mes raketave, bombardimeve, pasigurisë dhe paqëndrueshmërisë. Kjo situatë prek fuqitë e mëdha dhe ato rajonale, si dhe vendet fqinje, si Qiproja.
Megjithatë, nëse regjimi i ri i Sirisë vihet nën mbikëqyrjen turke, shfaqet një kërcënim i ri: Nëse modeli i memorandumit turko-libian do të kalojë, do të ketë të bëjë me përcaktimin e ZEE-së midis Turqisë dhe Sirisë. Dhe është kjo çështje që duhet të shqetësojë tani e tutje në logjikën dhe praktikën e diplomacisë parandaluese qipriote.
Kokteji i Sirisë
Siria duket si një lëmsh ose, më saktë, si një koktej shpërthyes i aktorëve të jashtëm dhe të brendshëm, që hanë mustaqet e tyre. Këta aktorë renditen si më poshtë:
Fuqi të jashtme: 1. Turqia, 2. Irani, 3. Rusia, 4. SHBA-të, 5. Izraeli, por ende mungon BE-ja.
Fuqi të brendshme: 74% e sirianëve janë sunitë, 12% alevi (alavitë) dhe 10% të krishterë. 600 mijë druze jetojnë në Siri si grup etnik me karakter të veçantë fetar.
1. HTS (Organizata Sunite Xhihadiste Tahrir al-Sham) e drejtuar nga Abu Muhammad al-Jolani, për të i cilin dikur jepeh shpërblim nga SHBA-të, prej 10 milionë dollarë, për shkak të veprimit të tij me Al-Kaedën dhe ISIS.
2. DF (Forcat Demokratike Siriane), që janë kurdët, të cilët kanë si shtyllë milicinë kurde YPG (Njësitë e Mbrojtjes së Popullit), që arrijnë në 50 mijë luftëtarë dhe janë të famshëm për veprimin e divizioneve.
Ushtria Çlirimtare Siriane
Komanda e Operacioneve Jugore, e përbërë nga grupe të ndryshme guerile në Jug.
Grupe të armatosura pa identitet të caktuar.
Në rrugën e shënuar nga Ankaraja
Turqia ka përfituar nga situata dhe është duke u përfshirë në një luftë prokure. Në disa raste ajo është e përfshirë drejtpërdrejt. Ishte ajo që hapi rrugën me zjarr artilerie dhe forcat e saj ajrore, ku dhe kur duhej, për të vazhduar me përmbysjen e Assad-it, e cila pret që regjimi i ri të jetë miqësor ndaj saj, nëse nuk kontrollohet. Sesa të kontrolluar mund të jenë xhihadistët sunitë kjo është çështje për debat. Ankaraja, megjithatë, përfitoi:
- Periudha e tranzicionit në SHBA. 1) Ndërrimi i rojes në Shtëpinë e Bardhë. 2) Dobësimi e Assad-it për shkak të luftës kronike dhe lodhjes së ushtrisë së tij, e cila ishte e rraskapitur, pa moral dhe pa motiv rezistence, pasi edhe gjendja e brendshme financiare ishte e mjerueshme. 3) Dobësimi i Hezbollahut për shkak të goditjeve që mori nga bombarduesit amerikanë, britanikë dhe izraelitë si aleat i Iranit në luftën e Gazës dhe më gjerë. 4) Dobësimi i Rusisë dhe Iranit. E para ka të bëjë me luftën në Ukrainë, e dyta me Gazën, Libanin etj. Të dy ishin ndër vendet mbrojtës të regjimit të Assad-it. 5) Vetë prania e trupave turke brenda Sirisë në të ashtuquajturën zonë të sigurisë, e cila ka një zonë pothuajse të njëjtë me atë të Qipros.
Korridori i Iranit
Irani po humbet me Izraelin në Palestinë, po humbet në Liban dhe tani është mbyllur korridori i Teheranit, Bagdadit, Damaskut, Bejrutit, mbi bazën e të cilit ushqehej dhe funksiononte Hezbollahu. Pse? Sepse tani situata është nën kontrollin e sunitëve dhe veçanërisht të fanatikëve, të cilët kanë barrën të dëshmojnë se kanë hequr qafe ideologjitë fetare dhe politike të Al-Kaedës dhe ISIS-it për Kalifatin rajonal dhe global. Një fakt që i bën ata jo vetëm armiq të Perëndimit, por edhe të Iranit shiit, i cili është hedhur në izolim edhe më të madh.
Bazat ruse
Rusët, nga ana e tyre, ndihen, siç thanë burimet diplomatike, “të tradhtuar” nga turqit, sepse ata jetonin së bashku në disa zona me ta dhe kishin Assad-in nën mbrojtjen e tyre. Përveç faktit që ata kanë në Siri dhe veçanërisht në Mesdheun Lindor, dy bazat e tyre unike, njëra detare në Tartous dhe tjetra ajrore në Latakia. Prandaj, ata kurrë nuk do të donin t’i humbnin ato.
Pyetje: A do të guxojë regjimi i ri të nxjerrë rusët jashtë Sirisë? Të dhënat e para tregojnë se bazat do të qëndrojnë. Por kush mund të kontrollojë nëse grupet e fanatikëve xhihadistë do të kthehen kundër bazave ruse? Fanatikët xhihadistë nuk janë vetëm armiq të Perëndimit të krishterë dhe jo të krishterë, por edhe të rusëve ortodoksë. Deri më tani, çdo forcë ushtarake ruse argumentoi se ishin legalisht në Siri, sepse ishin thirrur zyrtarisht nga qeveria legjitime. Kështu thotë e drejta ndërkombëtare. Por me situatën e re revolucionare, çfarë do të ndodhë? Në krye të kësaj ka edhe diçka tjetër: Qeveria e re revolucionare duhet së pari të njihet ndërkombëtarisht, sidomos nga superfuqitë dhe bota arabe islame.
Modeli i Erdoganit
Kryesisht Perëndimi dhe veçanërisht SHBA-të duan të shohin sesi do të zhvillohet regjimi i ri, nëse do të ketë kushtetutë dhe zgjedhje, nëse do të jetë demokratik dhe kush do të marrë pjesë në një model autonom, për shembull rajone në një federatë, të ngjashme me atë të Irakut, por në të cilën SHBA do të luajë një rol të rëndësishëm. Kush do ta ketë këtë rol? A mund të jetë që Turqia, e cila mbështet regjimin e ri dhe udhëheqësi i së cilës, Erdogan, zbatoi një “Islam të moderuar” në vendin e tij, që Perëndimi priste 20 vjet më parë të ishte një model për shtetet e tjera myslimane? Por si munden degët e ISIS dhe Al-Kaedës të adoptojnë një sistem shtetëror të Islamit të moderuar? Dhe cili do të jetë reagimi i Iranit ndaj një skenari të tillë, si dhe i Izraelit? A do ta pranojë Irani zbatimin e një shteti sunit armiqësor ndaj tij? Por çfarë mund të bëjë ai në këtë fazë, kur ai dhe Rusia u gjendën me shpatulla pas muri?
Reagimi i Izraelit
Sa për Izraelin, çfarë do të preferonte? Një Assad të dobësuar në luftë civile, apo një regjim islamik sunit nën kontrollin turk? Gjithsesi, Izraeli në konsultim me SHBA-të ka vijuar me këto lëvizje:
a) Krijimi i një zone sigurie në lartësitë e Golanit, nga e cila Izraeli mund të godasë Damaskun me artilerinë e tij. Në fund të fundit, me situatën aktuale, ajo ka mundësi të përparojë në kryeqytetin e Sirisë. Por a do të rrijë duarkryq Turqia? Dhe si do të mbajë ajo një zonë që do të ketë një popullsi armiqësore dhe trupa xhihadiste guerile të trajnuar mirë? Si do t’i përgjigjet tre luftërave, përkatësisht në Palestinë, Liban dhe Siri?
b) Bombardim të instalimeve dhe kampet ushtarake së bashku me SHBA-të, ose përballim të kërcënimeve të tjera të mundshme, qofshin ato të Ushtrisë Siriane apo Hezbollahut, apo ISIS-it dhe xhihadistëve sunitë. Këto janë “goditjet parandaluese”. Vërtet ekziston rreziku i një lufte me prokurë. Kjo do të thotë, që Turqia do të përdorë xhihadistët sunitë për të krijuar probleme për Izraelin në zonën e Lartësisë Golan.
“Kombi Islamik” dhe SHBA-të
Pyetja për regjimin e ri është nëse ai fillimisht do të vendoset, nëse do të mbahet apo do të krijojë një situatë të përhershme kaotike, më të keqe se ajo që ekzistonte nën Assad.
Për të qëndruar në pushtet, ai ka nevojë për njohje dhe mbështetje ndërkombëtare. A do ta japin SHBA-të e administratës Trump këtë njohje? Si do të tolerohen degët e ISIS dhe Al Kaedës, kur Trump ishte ai që shpërbëu Shtetin Islamik kur erdhi në pushtet gjatë mandatit të tij të mëparshëm? Sigurisht, Abu Mohammed al-Jolani shfaqet tolerant, siç thekson ai, ndaj komuniteteve të tjera fetare dhe ideologjive apo etnive, siç janë kurdët. Por çfarë tha ai në deklaratat e tij të para? Kjo fitore i përket “kombit të Islamit”…, jo vetëm Sirisë.
Ajo i kapërcen kufijtë shtetërorë dhe e identifikon fenë me kombin. Një qëndrim i tillë mund ose nuk mund t’i referohet Kalifatit rajonal ose global të islamistëve fanatikë, me një kod administrimi të bazuar në ligjin fetar, pra Sheriatin. A mund të toleronin SHBA-të një regjim të tillë si kundërpeshë ndaj Iranit në bazë të realizmit klasik? Domethënë nuk ka rëndësi nëse ky shtet është demokratik apo teokratik, përderisa ai bën punën e tij për interesat e SHBA-ve. Dhe si do të reagojë Izraeli ndaj një zhvillimi të tillë?
Një konflikt midis qeverisë së re siriane dhe Iranit do të ishte një zhvillim pozitiv, por a do të ishte Izraeli në paqe me xhihadistët sunitë në kufijtë e tij? Nga ana tjetër, a do ta shesë Al-Jolani ideologjinë e tij fetare dhe identitetin politik xhihadist për të qëndruar në pushtet me miratimin e SHBA-së dhe Turqisë? A do të hyjë në konflikt me njerëzit e tij apo jo? A do të evoluojë përfundimisht një diktator i ri, apo ai apo pasardhësit e tij, për të qëndruar në pushtet, apo do të ndizet një luftë e re civile? A do ta pranojë Perëndimi një Iran sunit në Siri, me apo pa fytyrë false?
Kërcënimet dhe Qipro
E gjithë kjo dhe shumë më tepër po ndodhin pranë Qipros. Vetë Erdogan mburret se ka mbështetur xhihadistët sunitë dhe ka rrëzuar Assad-in. Në lidhje me këtë, shtrohen pyetjet e mëposhtme, të cilat mund të shndërrohen në kërcënime në rast se regjimi i ri sirian bie nën kontrollin apo ndikimin e Ankarasë:
1. A do të jenë xhihadistët e Sirisë një kërcënim prokurë kundër Qipros? Një kërcënim që do të vijë nga Siria. Këtë Erdogan e bëri përmes Hezbollahut, të cilët ishin shiitë, pse jo përmes sunitëve?
2. A do të preken apo jo të drejtat e veçanta sovrane të Qipros, veçanërisht në ZEE? Çfarë do të ndodhë dhe si do të trajtohet një marrëveshje turke me regjimin e ri sirian nëse ky i fundit është nën ndikimin e vet?
3. A do të lindin flukse të reja refugjatësh? Aktualisht ka një tendencë që sirianët të kthehen, sepse, në pjesën më të madhe, ata që ishin larguar nuk mund ta duronin regjimin e Assad-it. Çfarë do të ndodhë me ata që kthehen kur të gjejnë përballë një situatë kaotike, kur ekonomia është e shkatërruar, nuk ka punë dhe të ardhura si në vendet europiane dhe veçanërisht në Qipro apo përfitime? Si do të reagojnë disa sirianë nëse nuk u pëlqen regjimi i ri dhe nëse paqëndrueshmëria politike apo edhe konflikti vazhdon?
Është e qartë se rajoni përreth Qipros po hyn në aventura të reja dhe në një tokë rërë, të re, plot eksplozivë…, zonë e minuar.
