Dikur një i fortë i Shtetit Islamik, ai u shkëput dhe më pas kultivoi një profil të moderuar.
Si instaloi një “qeveri” rebele në Idlib, ku me kurdët, sirianët, ekstremistët dhe rebelët u bashkua për të rrëzuar Assad-in.
Ahmad al-Sharaa, i njohur më mirë si Abu Mohammad al-Jolani, është bërë një nga liderët më të diskutuar dhe në të njëjtën kohë vendimtarë të opozitës siriane. “Dikur xhihadisti” arriti të rishpikte veten si një rebel i moderuar, të drejtonte një operacion blic, të pushtonte Damaskun dhe të detyronte Bashar al-Assad-in të largohej nga vendi. Të gjitha këto i bëri i vetëm, apo me ndihmën e regjizorit prapa kuintave?
Me rënien e regjimit, Jolani ka marrë një rol qendror në realitetin e ri politik të Sirisë. Përpjekja e tij për të shkundur imazhin e një xhihadisti dhe për t’u paraqitur si një politikan dhe strateg i aftë, tregon ambiciet e tij të shumëanshme, si dhe dëshirën e tij për të fituar legjitimitet ndërkombëtar.
Ky tranzicion nuk ndodhi brenda natës, padyshim.
I gjatë, i ngjirur, me mjekër të zezë dhe një vështrim të gjallë, Jolani e ka braktisur gradualisht çallmën xhihadiste që mbante në fillim të luftës në vitin 2011, për uniformën ushtarake dhe për ndonjëherë kostum.
Ai ka punuar sistematikisht vitet e fundit për të zhvilluar HTS (Hayat Tahrir al-Sham) jo vetëm si një forcë ushtarake, por edhe si një organizatë politike që mund të trajtojë çështjet e qeverisjes. Nga ndryshimi i emrit të organizatës, në krijimin e strukturave politike dhe administrative, Jolani është shfaqur si një figurë që dëshiron të prezantohet si lideri i një kombi që dëshiron ta rindërtojë. Por kush e financon, cilat qarqe vallë?
Shtatë vite më parë, SHBA-të ofronin një shpërblim prej 10 milionë dollarësh për ish ekstreministin e ISIS. Ndërsa sot e mbështesin ardhjen e tij në pushtet.
Rrënjët e tij dhe rruga drejt ekstremizmit
I lindur në vitin 1982 në Arabinë Saudite, Saraa u transferua në Damask në vitin 1989 me familjen e tij. Përvojat e tij të para me xhihadizmin erdhën pas pushtimit amerikan të Irakut në vitin 2003. Duke iu bashkuar Al-Kaedës nëpërmjet Shtetit Islamik të Irakut (ISI), Saraa e gjeti veten në qendër të lëvizjes xhihadiste, por mosmarrëveshjet e tij me taktikat e ekstremistëve në organizim, çoi në distancimin e tij.
Në vitin 2011, ai u dërgua nga Abu Bakr al-Baghdadi në Siri për të krijuar Al-Nusra, një organizatë që synonte rrëzimin e Assad-it. Megjithatë, zbulimi i lidhjeve të tij me Shtetin Islamik shkaktoi një reagim të ashpër dhe e shtyu Jolanin të premtonte besnikëri ndaj al-Kaedës, duke e dalluar al-Nusrën nga dhuna ekstreme e Shtetit Islamik.
Diferencimi nga al-Kaeda dhe ndryshimi strategjik
Në vitin 2016, ai bëri një lëvizje vendimtare: u nda nga Al-Kaeda dhe e quajti organizatën e tij Hayat Tahrir al-Sham (HTS). Kjo lëvizje nuk ishte vetëm simbolike, por edhe strategjike.
Me synimin për të fituar mbështetjen e popullatës lokale dhe për t’u distancuar nga imazhi ekstremist, ai u fokusua në stabilitetin dhe riorganizimin e zonave që zotëronte. HTS është bërë një forcë dominuese në Idlib, provinca më e madhe e kontrolluar nga rebelët në Sirinë veriperëndimore.
Organizata krijoi “Qeverinë e Shpëtimit”, një krah politik që funksionon si një mekanizëm administrativ. Me një kryeministër, ministri dhe administrata vendore, HTS përpiqet të paraqesë një imazh të stabilitetit dhe kapacitetit qeverisës. Në të njëjtën kohë, Jolani adoptoi një retorikë më të moderuar, duke kërkuar të afrohej me aktorët ndërkombëtarë.
Kritikat dhe Sfidat
Me gjithë përpjekjet e tij, Jolani dhe HTS vazhdojnë të shkaktojnë reagime të forta. Shumë e akuzojnë organizatën për autoritarizëm dhe shtypje të opozitës në Idlib. Protestat e aktivistëve dhe banorëve lokalë janë të shpeshta, me akuza për arrestime arbitrare dhe kufizime të lirisë së shprehjes. Përveç kësaj, islamistët e linjës së ashpër kritikojnë Jolanin për bërjen e shumë lëshimeve ndaj komunitetit ndërkombëtar.
Pavarësisht nga kontradiktat, strategjia e tij për të balancuar identitetin teokratik të HTS me kërkesat për stabilitet ka dhënë rezultat. Suksesi i fundit i HTS në bashkimin e forcave opozitare dhe pushtimin e Damaskut tregon efektivitetin e kësaj qasjeje (në dukje të paktën).
Kush janë rebelët që i dhanë fund regjimit 25-vjeçar të Assad-it?
Dita e nesërme për Jolanin mbetet e pasigurtë. Pavarësisht suksesit të tij në rrëzimin e Assad-it, stabilizimi i Sirisë dhe sigurimi i mbështetjes ndërkombëtare do të jenë sfida të mëdha. Jolani ka premtuar marrëdhënie paqësore me vendet fqinje dhe siguri për të gjitha pakicat në Siri, por ai do të duhet të bindë komunitetin ndërkombëtar për sinqeritetin e synimeve të tij.
Që ekuilibri është delikat në Siri, dëshmohet nga fakti se ndërsa rebelët hynë në Damask, në qytetin Manjib, forcat SNA (Ushtria Çlirimtare Siriane) sulmuan ato të SNF-së dhe, ndërsa SNF përgatiti një kundërsulm, avionët luftarakë turq kryen bombardime ajrore. Kjo bëri që Ushtria Turke t’i dërgonte një paralajmërim SNA dhe HTS që të mos përfshiheshin në përleshje në zonat e kontrolluara nga SDF të Deir ez-Zor dhe Raqqa, duke përfshirë bregun perëndimor të Eufratit.
Në mozaikun shumëngjyrësh të fiseve shiite, sunite, të krishtera, druze, alavite të Sirisë, sulmi “rrufe” u nis nga veriperëndimi, nga grupe të vogla rebelësh me kamionë të lehtë dhe motoçikleta, të udhëhequra nga aleanca islamiste salafiste Hayat Tahrir al-Sham, ose HTS, së bashku me një grup ombrellë të mbështetur nga Turqia dhe Milicitë siriane, por edhe nga Ushtria Kombëtare Siriane.
Sot, HTS është grupi më i madh i armatosur në Siri, pasi përfshin anëtarë të Jabhat Fateh al-Sham, Liwa al-Haq, Jabhat Ansar al-Din dhe Jaish al-Sunna.
HTS, e cila vlerësohet të ketë deri në 30,000 luftëtarë, është vendosur në Idlib dhe ka kontroll ekonomik mbi pjesë të territorit dhe burimeve atje. Nga këtu marrim edhe shumë përgjigje për financimin e organizatës, por edhe për marrëdhëniet miqësore me Turqinë.
HTS, e cilësuar nga SHBA si një organizatë terroriste, kontrollon fushat e naftës në rajon, të cilat janë burimi kryesor i të ardhurave për të, si dhe pikën kufitare Bab al-Hawa me Turqinë.
HTS gjithashtu kontrollon SSG (Qeveria e Shpëtimit Sirian), e cila është administrata teknokratike (e vendosur gjithashtu në Idlib) e zonave të kontrolluara nga opozita në Sirinë veriore. Ato përdoren nga Turqia, nga e cila marrin mbështetje logjistike, për të mbajtur nën kontroll grupet e armatosura kurde.
SNA – Ushtria Çlirimtare Siriane
Ajo është gjithashtu një organizatë ombrellë për dhjetëra grupe rebele që veprojnë në veri të Sirisë, në linjë me qeverinë e Idlib dhe e përbërë nga grupe të mbështetura dhe të drejtuara nga Turqia. Mbështetja turke për këto organizata shtrihet përtej mbështetjes politike dhe financiare, duke përfshirë trajnimin, armatimin, furnizimet logjistike dhe shkëmbimin e informacionit. Ky koalicion prej disa dhjetëra mijëra luftëtarësh u bazua në zona afër kufirit turk dhe përfshin nënkoalicione dhe aleanca të ndryshme, si Fronti Nacional Çlirimtar, Ushtria e Lirë Siriane dhe Lëvizja për Çlirim dhe Ndërtim. Pavarësisht se ajo funksionon në një kuadër të unifikuar, ka ende fërkime të rëndësishme dhe rivalitete të brendshme midis grupeve që e përbëjnë atë, një fakt që shpesh çon edhe në konflikte të armatosura.
Mund të mbështetet nga Turqia, por përdoret edhe prej saj, siç dëshmohet nga fakti se forcat SNA janë përfshirë në operacione kundër grupeve kurde në rajonin e Aleppos, duke detyruar shumë kurdë të largohen nga ai rajon.
SDF – Kurdët
Forcat Demokratike Siriane (ose Hezen Suriya Demokratik) janë një koalicion i grupeve kryesisht minoritare, si kurdët, arabët, turkmenët, asirianët etj. dhe luan një rol kyç në situatën aktuale në Siri. Ky koalicion llogaritet të përfshijë disa mijëra luftëtarë. Edhe pse jo rebele në kuptimin tradicional, këto forca janë përfshirë në mënyrë aktive në zhvillimet e fundit në Siri dhe shihen si një element jetik në riorganizimin e vendit pas konfliktit.
“Shtylla kurrizore” e SDF-së është gjithashtu forca ushtarake e saj më e madhe, më e trajnuar dhe e pajisur, milicia kurde YPG (Njësitë e Mbrojtjes së Popullit), e cila është afër zonës të së majtës siriane. Ajo përbëhet nga afërsisht 50,000 luftëtarë, të cilët kanë marrë infrastrukturë logjistike, mbështetje dhe trajnim nga SHBA dhe ka qenë ndoshta faktori më i rëndësishëm në mposhtjen e ISIS-it, që nga themelimi i tij në vitin 2014. SDF përfshin gjithashtu YPJ-në (Njësitë e Mbrojtjes) me famë botërore, e cila përbëhet nga luftëtarë kurdë jezidë, të cilët gjithashtu luftuan kundër ISIS-it dhe morën pjesë në betejat aktuale. Ata ishin frika më e madhe e xhihadistëve të ISIS-it dhe armiku i tyre më i urryer, pasi sipas interpretimit të tyre të Kuranit, nëse një luftëtar vritet nga një grua, ai humbet mundësinë për t’u quajtur martir dhe për të shkuar në parajsë.
SDF-së i bashkohen organizata dhe grupe të tjera si pjesë e PKK-së, aleanca Jaish al-Thwar e cila përfshin fraksione të ndryshme si Fronti Kurd, Brigada Selxhuke, Brigada 99, Brigada Sulltan Selim, Ahrar al-Zawiya dhe të tjerët. Së bashku, këto grupe formojnë një koalicion të shumëanshëm dhe të larmishëm, një pjesë integrale e Sirisë veriore dhe lindore.
Gjatë ofensivës aktuale, ajo luajti një rol kyç në kapjen e zonave Al-Bukamal dhe Deir ez-Zor.
Komanda e Operacioneve Jugore – “djallëzia”!
Bëhet fjalë për bashkimin e grupeve rebele lokale, kryesisht sunitë dhe druze, në Sirinë jugore. Këto grupe janë bashkuar nën emrin Komanda e Operacioneve Jugore dhe kanë vepruar në qytetet Daraa, Suwayda, Quneitra, Khan Arnabeh dhe, në thelb, të gjithë rajonin jugor të Sirisë, duke përfshirë kufirin me Izraelin.
Ndërsa shumë rebelë në këtë zonë ishin më parë të lidhur me Ushtrinë e Lirë Siriane (FSA) gjatë luftës civile, zona përreth Daraa dhe në Lartësitë jugore të Golanit është gjithashtu shtëpia e elementëve xhihadistë të lidhur me Jabhat al-Nusra, ISIS dhe grupe të ngjashme. Në këtë fazë, lidhjet specifike të këtyre forcave të reja rebele mbeten të paqarta, me shumë gjasa presin të vlerësojnë dinamikën në zhvillim, përpara se të rreshtohen përfundimisht me një fraksion ose kauzë të caktuar.
