Kthesa e shekullit të 20-të ishte një kohë e mbushur me ndryshime, kryesisht në mënyrën në të cilën njerëzit filluan ta perceptojnë qytetërimin, si një i tërë dhe qëllimin e tij të përgjithshëm. Shpërthimi i Luftës së Parë Botërore, ose lufta e supozuar për t’i dhënë fund të gjitha luftërave dhe shkatërrimi i paparë që pasoi, sfiduan themelet e sistemeve të besimit të shumë kulturave, gjë që çoi në një eksperiment të madh dhe eksplorim nga artistët me moralin dhe në përcaktimin e asaj që pikërisht Arti duhet të jetë dhe të bëjë për një kulturë. Ajo që pasoi nga kjo ishte një seri lëvizjesh artistike që u përpoqën të gjenin vendet e tyre në një botë gjithnjë në ndryshim.
10 Post-Impresionizmi
I menduar shpesh si një pararendës i domosdoshëm i lëvizjeve të shumta të artit të formuara nën ombrellën moderniste, post-impresionizmi filloi në vitet e fundit të shekullit të 19të. Ai u bë i famshëm nga veprat e paharrueshme të Paul Cézanne, Georges Seurat, Vincent van Gogh dhe të tjerë, pasi ata u fokusuan në zgjerimin e kufizimeve të paraardhësit të lëvizjes, impresionizmit, duke hetuar teknikat që do t’i lejonin ata të fitonin një formë më të pastër të shprehjes, ndërsa, në shumicën e rasteve, ruanin përdorimin e impresionizmit të ngjyrave të ndritshme dhe fantastike, të shfaqura me penelata të shkurtra.
Post-impresionistët, ndryshe nga shumë anëtarë të lëvizjeve të tjera të artit, kryesisht i kompozuan veprat e tyre artistike në mënyrë të pavarur nga të tjerët, duke i lejuar ata të eksperimentojnë në drejtime të ndryshme, nga impresionizmi i intensifikuar, siç karakterizohet nga van Gogh, tek pointillizmi, siç shihet në veprën më të famshme të Seurat “Pasdite e së dielës në ishullin La Grande Jatte” (1884–1886).
9 Favizëm
Kjo lëvizje e famshme avangarde vlerësohet si një nga të parat e këtij lloji që përparoi në fillim të shekullit të 20-të. I nisur nga Henri Matisse, Fauvizmi i detyrohej një borxh të madh impresionizmit, pasi shfaqi ngjyra të gjalla për të kapur peizazhe dhe natyra të qeta. Megjithatë, ajo u bë vetë lëvizja e saj, pasi Fauvistë, si Matisse, rrënjosën një ndjenjë të rritur emocionalizmi në pikturat e tyre, duke përdorur shpesh penelata të vrazhda dhe flagrante dhe ngjyra të gjalla direkt nga tubat e tyre që në fillim tmerruan publikun artdashës. Ishte ekspresiviteti i tepërt i këtyre teknikave të papërpunuara dhe themelore që e shtyu kritikun e artit Louis Vauxcelles t’i pagëzonte piktorët fauvistë si “bisha të egra”.
Fauvistë të tjerë të shquar përfshijnë André Derain, Maurice de Vlaminck dhe Georges Braque, ky i fundit evoluoi nga emocionalizmi i zhveshur i Fauvizmit, për të krijuar fokuset më të strukturuara dhe logjike të kubizmit, i cili shihet si një pasardhës i drejtpërdrejtë i Fauvizmit.
8 Kubizmi
Ndoshta lëvizja më e njohur e artit e epokës së modernizmit, kubizmi është lidhur me një emër në veçanti, Pablo Picasso. Megjithatë, duhet të theksohet siç duhet se Georges Braque ishte gjithashtu një udhëheqës i lëvizjes dhe se ai dhe Picasso punuan aq mirë me njëri-tjetrin, saqë, në kulmin e mbretërimit të kubizmit, pikturat e tyre praktikisht nuk dallohen nga njëra-tjetra. Shpesh vihet re se kubizmi u fut në një lëvizje përfundimtare me zbulimin e Les Demoiselles d’Avignon (1907) të Picasso-s, i cili tregon gratë nudo në një perspektivë të thyer dhe që demonstron një ndikim të rëndësishëm afrikan.
Megjithatë, lëvizja nuk mori emrin e saj deri në vitin 1908, kur kritiku i artit Louis Vauxcelles e përshkroi Shtëpinë e Braque në L’Estaque, si të krijuar nga kube. Synimet qëndrore të kubistëve ishin të hidhnin poshtë konventat e së kaluarës për të imituar thjesht natyrën dhe të fillonin në një mënyrë të re, të nxjirrnin në pah dimensionalitetin e sheshtë të kanavacës. Ky efekt u arrit përmes përdorimit të pikave të ndryshme kontradiktore, të pikturave të objekteve të zakonshme si instrumentet muzikore, shtamba, shishet dhe figura njerëzore.
Ndërsa përparonin në punën e tyre, Braque dhe Picasso adoptuan përdorimin e një shkalle monokromatike për të theksuar fokusin e tyre në strukturën e qenësishme të veprave të tyre. Megjithëse i lidhur zakonisht me pikturën, kubizmi pati efekte të qëndrueshme në shumë skulptorë dhe arkitektë të kohës.
7 Futurizmi
Ndoshta një nga lëvizjet më të diskutueshme të epokës moderniste ishte futurizmi, i cili, në një vështrim të përciptë, i krahasoi njerëzit me makinat dhe anasjelltas, me qëllim që të përqafonte ndryshimin, shpejtësinë dhe inovacionin në shoqëri, duke hedhur poshtë format dhe traditat artistike dhe kulturore të së kaluarës.
Megjithatë, në qendër të platformës futuriste ishte miratimi i luftës dhe mizogjinisë. Futurizmi, i krijuar në një manifest të vitit 1909 nga Filippo Marinetti, nuk ishte i kufizuar vetëm në një formë arti, por në fakt u përqafua nga skulptorët, arkitektët, piktorët dhe shkrimtarët. Pikturat ishin tipike të automobilave, trenave, kafshëve, kërcimtarëve dhe turmave të mëdha; dhe piktorët huazuan rrafshet e fragmentuara dhe të kryqëzuara nga kubizmi në kombinim me ngjyrat e gjalla dhe ekspresive të Fauvizmit për të lavdëruar virtytet e shpejtësisë dhe lëvizjes dinamike.
Shkrimtarët u përqendruan në çlirimin e poezisë së tyre nga ato që ata i shihnin si elementë të panevojshëm, si mbiemrat dhe ndajfoljet, në mënyrë që theksi të mund të qëndronte në veprimin e foljeve të paskajshme. Kjo teknikë në lidhje me integrimin e simboleve matematikore i lejoi ata të bënin deklarata më deklarative me një ndjenjë të madhe guximi. Edhe pse fillimisht ishin të zjarrtë në afirmimin e tyre të virtyteve të luftës, futuristët humbën terren kur u kuptua shkatërrimi i Luftës së Parë Botërore.
6 Vorticizmi
Një lëvizje veçanërisht artistike angleze, meqenëse zëdhënësi i saj ishte revista e famshme me bazë në Londër, Blast, Vorticizmi ndoqi në të njëjtën mënyrë si futurizmi, në atë që kënaqej me përparimet novatore të epokës së makinës dhe përqafoi virtytet e mundshme të ndryshimit dinamik që do të pasonte.
Ajo u themelua menjëherë para fillimit të Luftës së Parë Botërore nga piktori i njohur Wyndham Lewis dhe poeti i kudondodhur i periudhës moderniste Ezra Pound. Megjithatë, ndërsa futuristët e kishin origjinën në Francë dhe Itali dhe më pas u shpërndanë në kontinent drejt Rusisë, Vorticizmi mbeti lokal në Londër. Vorticistët krenoheshin që ishin të pavarur nga lëvizje të ngjashme. Në literaturën e tyre, ata përdorën fjalor të zhveshur që rezononte në ngjashmëri me format mekanike që gjenden në kantieret dhe fabrikat angleze, dhe në shkrimet e tyre si dhe në pikturat e tyre, Vorticistët përkrahën abstraksionin, si të vetmen mënyrë për të shkëputur lidhjet me dominancat mbytëse të së kaluarës viktoriane, në mënyrë që ata të mund të avanconin në një epokë të re.
Sidoqoftë, Vorticizmi, ashtu si futurizmi, luftoi për të përballuar shkatërrimin e pakuptueshëm gjatë Luftës së Parë Botërore, që ishte rezultat i makinave të reja që ata i vlerësuan aq shumë. Ndërsa Lufta e Parë Botërore mori fund dhe vlerësoi Vorticistët, përkatësisht T.E. Hulme dhe Gaudler-Brzeska, që vdiqën në veprim, Vorticizmi u zvogëlua nga fillimi i viteve 1920.
5 Konstruktivizmi
Ndërsa kubizmi dhe futurizmi u përhapën në perëndim në Rusi në fund të viteve 1910, ata u zhytën në frymën utopike të Revolucionit të Tetorit, duke krijuar kështu një lëvizje të re arti të njohur si konstruktivizëm, i cili përqafoi teorinë se arti duhet “të ndërtohet” nga materiale industriale moderne, të tilla si plastika, çeliku dhe qelqi për t’i shërbyer një qëllimi shoqëror, në vend që të bëjnë thjesht një deklaratë abstrakte.
I vlerësuar shpesh si shtysë për lëvizjen është Vladimir Tatlin, i cili në vitin 1913, ndërsa studionte në Paris, u ndikua shumë nga ndërtimet gjeometrike të Pikasos. Pasi u kthye në Rusi, ai, së bashku me Antoine Pevsner dhe Naum Gabo, botoi Manifestin Realist në 1920, i cili, ashtu si Futuristët dhe Vorticistët, shpalli një admirim për makinat dhe teknologjitë, si dhe funksionalizmin e tyre.
Një nga veprat më ikonike të kësaj lëvizjeje është Monumenti i Tatlin-it për Ndërkombëtarin e Tretë (1919–20), një strukturë në formë spirale të çuditshme që synohej të shërbente si një ndërtesë qeveritare. Shumica e konstruktivistëve, si Tatlin, mendonin se piktura ishte një formë arti “e vdekur”, përveç nëse do të shërbente si një plan për diçka që do të ndërtohej fizikisht. Prandaj, ata punonin kryesisht me qeramikë, skica mode, grafikë dhe arkitekturë.
Ndërsa kundërshtimi sovjetik ndaj lëvizjes së tyre u rrit, shumë konstruktivistë u larguan nga Rusia dhe frymëzuan lëvizjen në vende perëndimore si Gjermania, Franca dhe Anglia, ku fituan një rëndësi dhe vëmendje të madhe.
4 Suprematizëm
Një tjetër lëvizje unike moderniste ruse ishte Suprematizmi, i nisur së bashku me konstruktivizmin, megjithëse me një theks dhe përqafim më të fortë të abstraksionit të aftë, duke pikturuar në një kanavacë.
Është shënuar si lëvizja e parë që përdor abstraksionin e pastër gjeometrik në pikturë. Kazimir Malevich shihet si themeluesi i saj, pasi ai, së bashku me kontributin e shumë prej bashkëkohësve të tij, ishte autor i manifestit suprematist. Emri i lëvizjes e ka origjinën nga një citim i Malevich-it, në të cilin ai deklaroi se lëvizja do të frymëzonte “supremacinë e ndjenjës ose perceptimit të pastër në artet figurative”.
Qëllimi i tij qendror ishte të zbërthejë artin deri në kockat e tij të zhveshura, shpesh duke përdorur forma bazë, si katrorë, trekëndësha dhe rrathë, si dhe ngjyra primare dhe neutrale. Ndërsa përparonte në punën e tij, Malevich përfshiu më shumë ngjyra dhe forma, por ai mishëroi lëvizjen në pikturat e tij “E bardha mbi të bardhë”, në të cilat një katror i përvijuar paksa mezi shihet.
Suprematizmi shpesh ishte i mbushur me nëntone shpirtërore dhe mistike, që i shtuan abstraksionit dhe siç ishte rasti me konstruktivizmin, lëvizja në thelb mori fund me rritjen e shtypjes që ushtronte regjimi sovjetik.
3 De Stijl
Emri De Stijl (holandisht “Stili”) përmbledh në mënyrë adekuate qëllimin e kësaj lëvizjeje, duke karakterizuar gjithashtu synimet e tyre sesi ta arrijnë këtë qëllim: me një qasje të thjeshtë dhe të drejtpërdrejtë.
I themeluar nga një grup artistësh holandezë në Amsterdam që përfshinte Theo van Doesburg (i cili themeloi periodikun e grupit De Stijl), Piet Mondrian dhe Jacobus Johannes Pieter Oud, De Stijl ishte i mbushur me një pjesë të madhe të misticizmit që rezultoi kryesisht nga përkushtimi i Mondrianit ndaj Teosofisë.
Lëvizja kishte gjithashtu një ndikim të madh nga kubizmi parizian, megjithëse anëtarët e De Stijl mendonin se Picasso dhe Braque nuk arritën të shkonin aq larg sa duhet në fushën e abstraksionit të pastër. Ata, si suprematistët, punonin kryesisht në një stil abstrakt dhe me forma të pazbukuruara, të tilla si vija të drejta, sipërfaqe të rrafshët të kryqëzuara dhe figura gjeometrike bazë, si dhe ngjyrat kryesore dhe neutralet. Me këto teknika, ata kërkuan të hetonin ligjet e ekuilibrit të dukshëm si në jetë ashtu edhe në art.
Megjithëse lëvizja përbëhej nga piktorë, skulptorë, tipografë, poetë, ata në artet dekorative, ishin arkitektët.
2 Dada
Ndoshta e përmbledhur më së miri nga poeti i famshëm dadaist Hugo Ball, qëllimi dadaist i artit nuk ishte që arti të ishte “një qëllim në vetvete, por [të ishte] një mundësi për perceptimin dhe kritikën e vërtetë të kohërave që jetojmë”.
Dhe sigurisht mjaft kohët e dadaizmit ishin të mbushura me pikëllim, shkatërrim dhe kaos, pasi dëshmuan shkatërrimin e shfrenuar masiv të Luftës së Parë Botërore. Lëvizja ishte një rrjet ndërkombëtar i lidhur lirshëm që ishte i shquar në Zyrih – Zvicër; New York – SHBA; Berlin, Këln dhe Hanover – Gjermani; dhe Parisi – Francë.
Dadaistët nuk ishin të lidhur nga stilet, mediumet apo teknikat e tyre. Në vend të kësaj, ata ishin të lidhur nga praktikat dhe besimet e tyre uniforme. Ata e shihnin veten si kryqtarë kundër mendimit racional, për të cilin besonin se ishte përgjegjës për rënien e strukturave shoqërore, rritjen e politikave të korruptuara dhe nacionaliste dhe përhapjen e dhunës dhe luftës.
Ata sfiduan dhe tallën përkufizimin e artit dhe themelimin elitar të tij me vepra të tilla si shatërvani Marcel Duchamps (1917), i cili ishte një utural prej porcelani dhe përdorën fotomontazhe, si dhe një bollëk mediumesh të tjera artistike, në takimet e tyre publike, për të protestuar kundër partisë naziste të sapolindur në Gjermani.
Dadaistët luftuan fuqishëm anembanë globit kundër institucioneve të tilla represive shoqërore, megjithëse u fshinë nga disa, si thjesht absurdistë dhe të parëndësishëm, bazuar në veprimet e tyre të shumta dhe rrjetin e shpërndarjes.
1 Surrealizmi
Si një nga lëvizjet më të famshme të artit të epokës së modernizmit, kryesisht falë veprës së pashlyeshme “The Persistence of Memory” (1931) nga Salvador Dalí, Surrealizmi është kujtuar për prodhimin e imazheve viscerale, tërheqëse dhe estetike.
Duke u larguar nga prirjet absurde të dadaistëve dhe nga shkrimet psikoanalitike të Sigmund Frojdit, André Breton, një poet dhe kritik i njohur i kohës së tij, botoi “Manifestin Surrealist” në 1924, në të cilin ai deklaroi qëllimin e grupit për të bashkuar ndërgjegjen me pavetëdijen, në mënyrë që sferat e ëndrrave dhe të fantazive të mund të bashkohen me realitetin e përditshëm, në një “realitet absolut, një surrealitet”.
Megjithëse ata mbaheshin mend më së miri për punën e piktorëve të tyre, si Jean Arp, Max Ernst dhe André Masson, Surrealistët punuan me një sërë mediumesh, duke përfshirë poezinë, letërsinë, skulpturën dhe mediumin e ri të filmit të atëhershëm. Për shkak se Bretoni ishte militant në respektimin e manifestit të tij nga anëtarët e lëvizjes, shumë anëtarë u ndanë në forma të reja arti, megjithëse ende përfshinin teknika dhe motive të surrealizmit.
