Çfarë është moda? Si ndikon tek njeriu modern? Për çfarë qëllimesh shërbejnë të gjitha llojet e tendencave të modës dhe cili duhet të jetë qëndrimi ynë ndaj këtij fenomeni?
Moda nuk është gjithmonë diçka e thjeshtë dhe e pafajshme. Që të mund të hedhim dritë mbi këtë fenomen të veçantë të kohës, fillimisht duhet të sqarojmë se çfarë është në të vërtetë moda. Moda nuk është gjë tjetër veçse një zakon kalimtar, që për një periudhë të caktuar përgjithësohet në një gamë të gjerë të shoqërisë, përsa i përket veshjeve, modeleve të flokëve, muzikës dhe shumë fushave të tjera të përditshmërisë sonë.
Moda është një fenomen kompleks që pasqyron drejtimet dhe zhvillimet e një shoqërie në një periudhë të caktuar historike. Një pyetje që lind natyrshëm është se çfarë roli luan moda? Çfarë qëllimi ka? Roli i saj është të prezantojë sjellje dhe besime të reja në shoqëri, nëpërmjet transmetimit dhe asimilimit të shpejtë.
Dhe në këtë moment gjërat bëhen serioze.
Por ka edhe vazhdimësi në mendimet dhe thelbin se çfarë është moda. Moda është një pasqyrim i kushteve sociale dhe ekonomike dhe mishëron shpirtin e çdo epoke. Prandaj, është e qartë, moda nuk është kurrë e njëjtë. Nëse do të ishte, gjithsesi nuk do të flisnim për modën. Në përgjithësi pranohet interpretimi i mëposhtëm i modës, i cili thotë se, vitet e fundit, moda paraqet anë të panumërta. Nëpërmjet saj mund të përvijojmë evolucionin e zakoneve, ideve, stilit të jetesës, gjendjes materiale dhe morale të shoqërisë në përgjithësi.
Siç mund të konkludohet shumë lehtë, pas një leximi të parë, se çfarë është moda, nuk po flasim për diçka të thjeshtuar, apo të lidhur vetëm me veshjet që kemi në gardërobë, por tema ka degëzime shumë më të thella. Kur flasim për diçka moderne, nuk flasim në mënyrë abstrakte. Cilësimi “moderne” i atribuohet si objekteve ashtu edhe perceptimeve dhe ky fakt vërteton se moda është një kapitull i rëndësishëm i njeriut modern dhe veçanërisht i të rinjve. Në këtë pikë fillon të zbulohet rrezikshmëria (pa ekzagjerim) e modës.
I riu është viktima e lehtë e modës, sepse ajo lajkaton miqësinë e tij, duke i ofruar atij një ndjenjë dallimi dhe afirmimi. Në thelb flasim për një lloj lavdie, glorifikimi. Vlera dhe njohja e një personi varet (sidomos në moshat e reja) nga veshja e tij. Veshjet në modë njihen nga ata përreth jush dhe në thelb veçojnë dikë dhe gjen pranim në shumë nivele, në varësi të asaj që veshin dhe jo cilët janë. I riu dëshiron të dallohet mes të tjerëve dhe beson se përmes modës do ta arrijë këtë.
Mund të duket qesharake ose e parëndësishme në fillim, por nuk është. Përmes “kostumit” të modës del në pah një kotësi. I riu si një viktimë e lehtë, i bindet verbërisht modës, diku bëhet kot dhe ndoshta pa e kuptuar. Çfarë do të thotë kjo në të vërtetë? Do të thotë se humbet diçka shumë e rëndësishme që Perëndia me të drejtë beson se duhet të na karakterizojë. Përulësia! Jo në kuptimin qesharak që ia atribuojnë disa, por në kuptimin thelbësor të saj. Është e sigurt se kur dikush humbet përulësinë dhe kërkon lavdi, ai nuk do të mjaftohet me komente lajkatare për veshjen e tij, por do të kërkojë kënaqësinë e të gjitha llojeve të “lavdisë” nga ata që e rrethojnë, duke ndjekur gjithmonë me besnikëri modën, sado absurde apo qesharake të jetë. Moda ka shumë forma depërtimi tek njeriu dhe një nga më të fortat është lavdia, dëshira për t’u bërë i famshëm, për të ecur në rrugë dhe për t’u njohur prej gjithkujt. Kjo nuk është vetëm një dëshirë që kanë disa (pak apo shumë është tjetër çështje), por tashmë është bërë edhe modë.
Le të mos harrojmë fjalët e Jezusit, të cilat sigurisht u thanë për një arsye tjetër, por që kanë të njëjtin kuptim në thelb. “Si mund të besoni ju, që merrni lavdi nga njëri-tjetri dhe nuk kërkoni lavdi, që është vetëm nga Perëndia?” (Joani 5:44). Le t’i mbajmë këto fjalë të Jezusit, në lidhje me tematikëm, sado e pafajshme të duket në pamje të parë.
Megjithatë, moda, siç ka evoluar, objektivisht ka efekte dhe madje edhe serioze.
Ndoshta dikur, shumë vite më parë, kur vetë shoqëria ishte dukshëm më e thjeshtuar dhe e ndryshme në shumë nivele, nuk e kishte fenomenin “formë” që ka sot. Sot, jetojmë dhe duhet t’i kushtojmë më shumë rëndësi përmasave reale që ka marrë moda, e cila ka arritur kulmin dhe ka hyrë plotësisht në jetën tonë. Fatkeqësisht, ndikimi i saj në popull është larg të qënit konstruktive dhe absurdi ka pushtuar modën.
Shohim qartë se absurdi dominon vërtet modën. Nëse ktheheni dhe shikoni përreth, do të shihni pothuajse kudo absurditetin e modës që është shtrirë përtej kufijve të ngushtë të veshjeve. Trendet e modës shpesh literalisht i poshtërojnë njerëzit dhe ndonjëherë i vënë në rrezik real. Sa i përket veshjes, absurditeti është i dukshëm. Shtëpitë e mëdha të modës (dhe jo vetëm) na ushtrojnë një lloj imponimi tiran, të cilin e arrijnë përmes televizionit dhe masmediave. Kjo rezulton gradualisht në mungesë estetike dhe në të njëjtën kohë rrafshon veçoritë individuale dhe preferencat personale, duke i bërë të gjithë të burgosurit e tendencave mbizotëruese. Po flasim për një eliminim të personalitetit, pra për një manipulim jo të një individi, por të masës.
Çdo ditë shohim që shfaqen tendenca të egra të modës që ose i tallin plotësisht njerëzit ose i vënë në rrezik, duke i shtyrë ata të bëjnë një sërë veprimesh të pakuptueshme dhe të rrezikshme, duke rezultuar në një rritje të incidenteve të lëndimeve, sëmundjeve mendore dhe vdekjes. Mjafton një shfletim i vogël në internet për të vërtetuar të vërtetën e çështjes. Jo pak incidente të regjistruara, dëshmojnë se moda në fund të fundit nuk është një situatë aq e pafajshme. Arsyeja për këtë është se fenomeni i modës nuk lidhet më, vetëm me veshjen, por është zgjeruar në atë se çfarë beson, kë voton, çfarë thua dhe në përgjithësi çfarë zgjedh.
Si arrihet e gjithë kjo? Nëpërmjet personazheve të famshëm, si aktorët dhe këngëtarët, përforcohen modelet e dyshimta të sjelljes, të cilat zakonisht u drejtohen të rinjve. Gjithashtu, një tjetër disavantazh i modës moderne janë spekulimet në kurriz të publikut konsumator. Për shembull, një veshje vlera objektive e së cilës është shumë e ulët, mund të shitet me një çmim të lartë, vetëm sepse është e veshur shumë dhe është në përputhje me trendet e reja. Është fakt se shumica e diktateve të modës, ndër të tjera, synojnë edhe një tek promovimi i të pahijshmes. Për shembull, ndërsa dikush mund të komunikojë me një celular me vlerë “x”, i udhëhequr nga moda, ai blen një celular me një vlerë të shumëfishtë të “x”-it me pasojë që shpesh privohet nga diçka më e rëndësishme.
Si përfundim, efekti i modës tek njerëzit mund të ketë pasoja të këqija. Me shumë të drejtë është thënë se të gjithë përpiqen të jenë në kuadrin e diktateve të modës për të mos u konsideruar retrogradë, edhe pse mund të mos pajtohen me të. Kështu, mbi personin ushtrohet një lloj presioni psikologjik që kontribuon drejtpërdrejt në humbjen e vetëbesimit dhe imitimit, madje edhe në tjetërsimin e vetëdijes së tij. Në këtë mënyrë degradohet autonomia e çdo personi (pra pavarësia e karakterit të tij) dhe degradohet gjykimi i tij. Kështu ne të gjithë përfundojmë në një grup homogjen njerëzish, në të cilin njëri nuk ndryshon nga tjetri, ne të gjithë kemi të njëjtat standarde dhe qëllime të përbashkëta dhe jemi të udhëhequr nga kultura masive e industrializuar.
Pra, që në momentin kur kuptojmë dimensionet reale, si dhe qëllimet objektive të modës, është mirë të mendojmë se çfarë themi po dhe çfarë nuk themi. Pa asnjë dëshirë për të demonizuar gjithçka, është e nevojshme të sqarohet se moda në formën e saj aktuale, në shumë vende, nuk mund të pranohet e aq më pak të ndiqet. Sidomos për njeriun që beson në Jezus, qëndrimi i tij ndaj rrymës së botës është i lehtë për t’u përcaktuar.
Moda dhe sistemi laik në përgjithësi, kanë qëllime të qarta, që nuk janë vetëm të mira, duam apo nuk duam. Dhe duke qenë se realiteti është ky, le të kujtojmë fjalët e Biblës së Shenjtë: “Dhe mos u konformoni me këtë botë, por transformohuni me ripërtëritjen e mendjes suaj, që të provoni se cili është vullneti i Perëndisë, që është i mirë, i pranueshëm dhe i përsosur” (Romakëve 12:2).
