Danimarka u përpoq të kontrollonte ishullin më të madh në planet me metoda çnjerëzore.
Morën fëmijë për t’i rritur për t’u bërë elita lokale. Implantuan pajisje në mijëra gra që i bënë ato sterile në mënyrë që popullsia inuite të mos rritej.
Grenlanda ka “pushtuar” së fundmi diskutimin për zhvillimet gjeopolitike. Vendndodhja e saj strategjike në Amerikën e Veriut ka bërë që Donald Trump të deklarojë zyrtarisht se dëshiron integrimin e saj në SHBA.
Megjithatë, Grenlanda i përket Danimarkës dhe Kopenhaga nuk duket e gatshme të ndahet nga një zonë kaq e madhe, veçanërisht me përfitime të tilla domethënëse si afërsia me Arktikun.
Megjithatë, marrëdhëniet midis Danimarkës dhe Grenlandës nuk janë aq “të pafajshme”, pasi vendi skandinav ka shumë skandale dhe faqe të errëta në historinë e tij, në përpjekjet e tij për të kontrolluar ishullin më të madh në Tokë dhe Inuitët, popullsinë indigjene që e ka banuar ishullin për mijëra vite.
“Marrja e fëmijëve” dhe shpëlarja e trurit.
Në vitet 1950, rreth 20 fëmijë Inuitë të moshës 4-9 vjeç nga fshatra të ndryshëm në Grenlandë, të moshës pesë deri në nëntë, u hoqën nga familjet e tyre dhe u dërguan në Kopenhagë. Qëllimi nuk ishte vetëm të mësohej gjuha daneze, por të formohej një elitë e ardhshme e aftë për të udhëhequr modernizimin e Grenlandës.
U zgjodhën fëmijët më të talentuar, të cilët kaluan dy vite në Danimarkë. Kur u kthyen, shumë prej tyre kishin harruar gjuhën e tyre amtare dhe nuk ishin në gjendje të komunikonin me prindërit e tyre. Në vend që të ktheheshin në fshatrat e tyre, ata u vendosën në një qendër edukimi për disa vite të tjera.
Pasojat ishin shkatërruese për shumë prej këtyre fëmijëve. Disa u shtynë drejt alkoolizmit ose përfunduan duke lypur në rrugët e Nuuk. Të tjerë u martuan me shtetas danezë.
Në shtator 2022, kryeministrja daneze Mette Frederiksen u kërkoi falje publike gjashtë të mbijetuarve, duke pranuar traumën që pësuan dhe duke i quajtur aktet “të tmerrshme, çnjerëzore, të padrejta dhe mizore”.
“Historitë tuaja na kanë prekur thellë dhe për këtë arsye Danimarka thotë sot të vetmen fjalë që është e drejtë të thuhet: Na falni!”, u shpreh kryeministrja Mette Frederiksen përpara një auditori në një aktivitet të mbajtur në Muzeun Kombëtar të Danimarkës. “Ju jeni ekspozuar ndaj diçkaje që ishte e gabuar. Ishte çnjerëzore, e paarsyeshme dhe e pashpirt”, theksoi ajo.
Kontrolli i lindjeve
Në një histori tjetër rrëqethëse, gjatë viteve 1960 dhe 1970, mijëra gra dhe vajza Inuite iu nënshtruan ndërhyrjeve mjekësore pa pëlqimin e tyre nga mjekët danezë, duke futur pajisje intrauterine (IUD) pa dijeninë ose pëlqimin e tyre. Ky rast specifik quhet ndryshe edhe “Skandali Spiral”.
Disa nga viktimat ishin nën 12 vjeç. Qëllimi, sipas studimeve të mëvonshme, ishte të kufizohej rritja e popullsisë në Grenlandë për të zvogëluar barrën ekonomike në Danimarkë. Aparatet, të cilat shpesh shkaktonin dhimbje, lanë shumë femra sterile, pa e kuptuar arsyen.
Disa incidente ndodhën edhe pas transferimit të përgjegjësisë për sistemin shëndetësor te qeveria e Grenlandës, në vitin 1991.
Numri i saktë i viktimave mbetet i panjohur, por në shtator 2022 u formua një komitet i përbashkët i hetuesve danezë dhe grenlandezë për të shqyrtuar rastin. Politikanët grenlandeze e kanë dënuar programin, duke e quajtur gjenocid. Këshilli i të Drejtave të Njeriut të Grenlandës denoncoi gjithashtu fushatën, duke përmendur shkeljet e privatësisë.
Plagë të hapura në Grenlandë
Këto padrejtësi historike njihen gjerësisht në Grenlandë. Banorët kujtojnë gjithashtu zhvendosjen e detyruar të peshkatarëve të bregdetit në vitet 1970, kur ekonomitë lokale u shembën. Shumë u zhvendosën në komplekset e apartamenteve në periferi të Nuuk, në një përpjekje për të riorganizuar peshkimin, por rezultati ishte tjetërsimi shoqëror dhe një rritje e depresionit dhe alkoolizmit.
Statusi i Grenlandës dhe marrëdhënia me Danimarkën.
Marrëdhënia Grenlandë-Danimarkë karakterizohet nga një trashëgimi koloniale dhe pabarazi e vazhdueshme. Deri në vitin 1953, Grenlanda ishte një koloni daneze, përpara se të bëhej një provincë e Danimarkës. Në vitin 1979 fitoi autonomi dhe në vitin 2009 vetëqeverisja e saj u shtri në të gjithë sektorët, përveç politikës së jashtme dhe mbrojtjes.
Megjithatë, tensionet mbeten, sidomos pas deklaratave të ish presidentit amerikan, Donald Trump, i cili propozoi kontrollin e Grenlandës për arsye strategjike, gjë që nga banorët u interpretua si kërcënim, por edhe një mundësi për çlirimin nga sundimi danez.
Siç raporton “El Pais”, sociologu Rikke Ostergaard, i cili ka jetuar në Grenlandë që nga fëmijëria, e përshkroi marrëdhënien midis danezëve dhe grenlandezëve si “njëkohësisht të mirë dhe të keqe”. Megjithëse ndarja zyrtare në klasat e shkollave ka përfunduar, pabarazitë ekonomike vazhdojnë, me shumë danezë që zgjedhin shkolla private për fëmijët e tyre, duke riprodhuar diskriminimin e vjetër.
Pavarësisht traumave historike, pak grenlandezë dëshirojnë pavarësi të menjëhershme, pasi Danimarka ofron rreth 600 milionë euro në vit për të mbështetur shërbimet sociale, veçanërisht kujdesin shëndetësor.
Gjeografia e largët e vendit, me 57,000 banorë në një zonë katër herë më të madhe se Spanja, e bën të vështirë aksesin në shërbimet shëndetësore. Ka vetëm një spital të madh në Nuuk, ndërsa pacientët e sëmurë rëndë transportohen shpesh në Kopenhagë me shpenzimet daneze.
Varësia ekonomike mbetet një pengesë e rëndësishme për pavarësinë e plotë. Megjithëse Grenlanda ka burime të pasura natyrore, si nafta, gazi dhe tokat e rralla, ato nuk janë zhvilluar mjaftueshëm për të zëvendësuar fondet daneze. Ndërkohë, 95% e eksporteve vijnë nga peshkimi.
Megjithatë, shtytja për një vetëvendosje më të madhe vazhdon. Së fundmi, investitori amerikan Thomas Emanuel Dance vizitoi Grenlandën për takime mbi minierat, peshkimin dhe turizmin, duke theksuar potencialin ekonomik të rajonit.
Grenlanda dhe Inuitët
Grenlanda është ishulli më i madh në Tokë (nëse Australinë e konsiderojmë si pjesë kontinentale të Oqeanisë dhe nuk e llogarisim si ishull) dhe territori më i madh i varur në botë, bazuar në sipërfaqe. Përafërsisht 81% e sipërfaqes së saj është e mbuluar nga akulli.
Grenlanda u zbulua në vitin 982 pas Krishtit, nga norvegjezi Henriku i Kuq, i cili pas katër vitesh solli kolonë të tjerë në ishull. Pas vitit 1,000, eskimezët e ishullit filluan të bëhen të krishterë, nga misionarët që mbërritën atje. Në 1814, kur Norvegjia u nda nga Danimarka, Grenlanda mbeti në Danimarkë. Falë politikës proteksioniste të Danimarkës, popullsia u rrit dhe u krijuan shumë vendbanime.
Shumica dërrmuese e Grenlandezëve i kanë rrënjët në komunitetin Inuit. Përafërsisht 57,000 banorë janë të shpërndarë nëpër ishullin e gjerë të Atlantikut Verior, i cili është rreth një e katërta e madhësisë së Shteteve të Bashkuara.
Në juglindje të Grenlandës janë Oqeani Atlantik dhe Islanda, në lindje Deti i Grenlandës, në veri Oqeani Arktik dhe në perëndim Gjiri Baffin dhe Kanadaja.
Vlera ekonomike e Grenlandës kalkulohet në mbi 1.7 trilion dollarë, duke marrë parasysh burimet natyrore dhe infrastrukturën e saj. Kjo e bën jashtëzakonisht të komplikuar mundësinë e një kontrolli nga SHBA-të, veçanërisht duke pasur parasysh lidhjet politike dhe historike të Danimarkës me ishullin.
Faktet kryesore rreth Grenlandës siç përshkruhen në hartën e mësipërme:
Informacioni bazë:
Rajon autonom i Danimarkës në Arktik;
Kryesisht i mbuluar me akull;
Sipërfaqja: 2.16 milionë kilometra katrorë;
Popullsia: rreth 57,000 banorë;
Pse është Groenlanda e rëndësishme për SHBA-të?
Ishulli pret bazën ushtarake amerikane Thule, duke lejuar monitorimin e aktiviteteve në Arktik dhe Atlantik.
Ka burime të vlefshme si uraniumi, nafta dhe gazi natyror.
Konsiderohet si një “përparësi strategjike” në konkurrencën e SHBA-ve me Rusinë dhe Kinën.
