Kjo ditë e veçantë ishte përvjetori i ngritjes në pushtet të regjimit fashist me të ashtuquajturin “marshim në Romë”.
Zgjedhja e 28 tetorit si dita e sulmit të Italisë fashiste ndaj Greqisë nuk ishte thjesht një rastësi. Përveç faktit që Musolini donte të rriste profilin e tij ndërkombëtar me një fitore të bujshme në Europë dhe të konkurronte me aleatin e tij, Adolf Hitlerin, ai gjithashtu donte të festonte një përvjetor të rëndësishëm për partinë fashiste, për konsum të brendshëm. Zgjodhi Greqinë, por siç ka treguar historia, nuk i doli mirë plani… Por le t’i marrim gjërat me një kronologji ngjarjesh.
Më 28 tetor 1922, Benito Musolini dhe grupet e tij fashiste kryen të ashtuquajturin “Marshim në Romë”. Kjo ngjarje – një lloj “pseudo-grushti shteti” siç u përshkrua më vonë – hyri në histori si mënyra sesi Musolini erdhi në pushtet.
Për tre ditë (27–29 tetor 1922) këmishëzinjtë u mblodhën jashtë Romës, duke ushtruar presion mbi qeverinë e brishtë italiane të kohës.
Më në fund, më 29 tetor, Mbreti Viktor Emanueli III vendosi të mos rezistonte: në vend që të nënshkruante një dekret emergjence, ai e ftoi Musolinin të formonte një qeveri, ndërsa rreth 25,000 fashistë parakaluan nëpër rrugët e kryeqytetit. Transferimi i pushtetit u zhvillua praktikisht pa luftë, me të gjitha formalitetet kushtetuese – një ngjarje që propaganda fashiste e shtrembëroi më vonë, duke e paraqitur si një pushtim të dhunshëm të Romës.
Kështu, Musolini u bë kryeministër dhe gradualisht konsolidoi regjimin e tij: fillimisht sundoi me një mantel parlamentar, por deri në fund të vitit 1926 kishte shkatërruar të gjitha liritë demokratike, duke imponuar një diktaturë njëpartiake që do të zgjaste deri në vitin 1943. 28 tetori u vendos në Italinë fashiste si dita e përvjetorit – simbol i “Marcia su Roma” – domethënë, si ditëlindja e regjimit fashist.
Ironia e Historisë
Zgjedhja e Musolinit për të sulmuar më 28 tetor – një ditë historike për fashizmin italian – me qëllim që të kujtonte triumfalisht forcën e regjimit të tij, përfundoi me dështim.
Po atë natë të pushtimit, diktatori u takua me Hitlerin në Firence për të njoftuar “me krenari” se kishte filluar një luftë kundër Greqisë. Megjithatë, në vend të një fitoreje të re të shkëlqyer, fushata shënoi fillimin e rënies së fashizmit.
Siç shkroi me elokuencë një historian, “ambiciet fashiste u zhytën në borën e Pindit dhe ‘marshimi drejt lavdisë’ u shndërrua në një marshim drejt disfatës”. Data simbolike e regjimit fashist përfundimisht u bë përvjetori i dështimit të tij.
Sulmi ndaj Greqisë dhe fiaskoja e “luftës rrufe”!
Në orët e para të 28 tetorit 1940, Italia fashiste i dërgoi një ultimatum Athinës duke kërkuar kalimin e lirë të ushtrisë italiane dhe në thelb dorëzimin e territorit grek.
Përgjigja e kryeministrit Ioannis Metaksas ishte negative me përgjigjen: “Epo, hemi në luftë”, që u shndërruar në sloganin “JO” në historike që shprehu vullnetin e të gjithë grekëve për të mos u dorëzuar.
Pa vonesë, nga ora 5:30 e mëngjesit, divizionet italiane të stacionuara në Shqipëri nisën një sulm përgjatë kufirit greko-shqiptar. Musolini kishte mbledhur rreth 135,000 ushtarë kundër vetëm 35,000 rekrutëve grekë në ditët e para të konfliktit.
Udhëheqja fashiste dhe shtypi në Romë e paraqitën fushatën si një shëtitje në park: folën për një fitore të lehtë dhe të rrufeshme që do të përfundonte brenda 3 ditësh. Në prag të pushtimit, gazetat italiane madje festuan zgjerimin e ardhshëm “të perandorisë së re romake”. “Italia thyen prangat angleze në Ballkan” dhe “Greqia do të pranojë civilizimin italian”, këto ishin disa nga titujt e tyre triumfues.
Megjithatë, realiteti i përgënjeshtroi triumfalisht pritshmëritë fashiste. Në vend të një shembjeje të shpejtë, Greqia bëri një rezistencë të fortë në malet e Epirit dhe Pindit. Brenda pak javësh, përparimi italian u ndal. Që në 14 nëntor, ushtria greke kaloi në kundërsulm, duke i detyruar forcat italiane të tërhiqeshin. Kombi grek i dobët, i varfër, por i vendosur jo vetëm që e zmbrapsi pushtimin, por deri në fund të vitit 1940 kishte përparuar thellë në territorin shqiptar, duke çliruar qytete të rëndësishme në Epirin e Veriut (si Korça, Gjirokastra dhe Himara). Ky sukses i papritur grek ishte disfata e parë e Boshtit në Luftën e Dytë Botërore – fitorja e parë e Aleatëve që ngriti moralin e popujve të Europës.
Vetë Mussolini, në vend që të festonte një fitore të lehtë, e gjeti veten në një pozicion të vështirë: operacioni i tij ushtarak ishte shndërruar në një fiasko. Në mars të vitit 1941, italianët nisën një ofensivë të madhe përfundimtare (të ashtuquajturën “Ofensivë e Pranverës”), për të përmbysur situatën, por dështuan përsëri.
Në fund të fundit, u desh ndërhyrja e Gjermanisë naziste në prill të vitit 1941 për të thyer rezistencën greke dhe për të pushtuar Greqinë – një zhvillim që, megjithatë, konfirmoi se Musolini nuk mundi ta mposhtte armikun e vogël që fillimisht e kishte përçmuar dhe nënvleftësuar.
