Mungesa e negociatave, mbikëqyrjes ndërkombëtare dhe transparencës mbi rezervat bërthamore të Iranit rrit shqetësimet për një luftë të re në Lindjen e Mesme. Çfarë thonë analistët?
Një ngërç i rrezikshëm gjeopolitik
Sipas një analize nga New York Times, Lindja e Mesme është në një ekuilibër jashtëzakonisht të brishtë. Programi bërthamor i Iranit mbetet jashtë kontrollit, pasi nuk ka negociata aktive, mbikëqyrje ndërkombëtare apo qartësi mbi madhësinë e rezervave të uraniumit të Teheranit.
Presidenti Donald Trump siguron se bastisjet amerikane verën e kaluar “neutralizuan” programin e pasurimit të uraniumit të Iranit. Megjithatë, zyrtarët dhe analistët rajonalë e kundërshtojnë këtë pikëpamje dhe paralajmërojnë se një luftë e re midis Izraelit dhe Iranit është vetëm çështje kohe.
Marrëveshja bërthamore e vitit 2015 (JCPOA) tani ka skaduar, ndërsa sanksionet e SHBA-ve janë rivendosur plotësisht. Irani mban një rezervë uraniumi shumë të pasuruar – të mjaftueshme, sipas disa vlerësimeve, për të ndërtuar 11 armë bërthamore. Në të njëjtën kohë, Teherani po u mohon inspektorëve ndërkombëtarë qasjen në objekte të reja, të tilla si Pickaxe Mountain, ku thuhet se vazhdon pasurimi i uraniumit.
Irani përgatitet për “raundin tjetër”
“Irani po dyfishon përgatitjet e tij për raundin tjetër”, tha Ali Vaez, drejtor i programit të Iranit në Grupin Ndërkombëtar të Krizave. Siç zbulon ai, zyrtarët iranianë i thanë se fabrikat e raketave po funksionojnë 24 orë në ditë, me qëllim që, në rast të një konflikti të ri, të lëshojnë 2,000 raketa njëkohësisht – katër herë më shumë se qershorin e kaluar.
Edhe pse nuk ka asnjë tregues se një sulm i ri është i afërt, Izraeli, sipas burimeve diplomatike, e konsideron konfliktin “të papërfunduar” dhe mund të përsërisë sulmet në të ardhmen.
Izolimi i Iranit dhe ekuilibrat rajonalë
Teherani e gjen veten më të izoluar se kurrë. Fuqitë arabe – Arabia Saudite, Egjipti dhe Emiratet e Bashkuara Arabe – kanë forcuar ndikimin e tyre në Uashington, duke investuar në bashkëpunim me SHBA-të dhe Trumpin, ndërsa në të njëjtën kohë ruajnë kanalet e komunikimit me Iranin, në mënyrë që të shmangin një shpërthim të ri rajonal.
Sanam Vakil i Chatham House vëren se, pavarësisht dobësimit të Teheranit, “Irani mbetet i aftë të shkaktojë paqëndrueshmëri përmes përfaqësuesve të tij në Liban, Irak, Jemen dhe Gjirin Persik”.
Në mënyrë të ngjashme, Susan Maloney e Institutit Brookings thekson se “një Iran më i dobët është më i paparashikueshëm” dhe mund të reagojë më dhunshëm në rast të një kërcënimi ushtarak.
Izraeli nuk e përjashton një sulm tjetër
Që nga qershori, zyrtarët izraelitë kanë paralajmëruar se do të sulmojnë përsëri, nëse Irani i afrohet prodhimit të një arme bërthamore – pavarësisht presionit amerikan për përmbajtje.
“Izraeli dëshiron të sigurojë që programi bërthamor i Iranit është i kufizuar dhe nuk do ta arrijë këtë përmes negociatave”, thotë H.A. Hellyer i Qendrës për Progresin Amerikan.
Në të njëjtën kohë, vendet arabe po përpiqen të ruajnë ekuilibrin dhe të bindin SHBA-të të vendosë kufizime ndaj Izraelit, i cili po përpiqet të dalë si një fuqi rajonale pas luftës në Gaza dhe dobësimit të Hamasit dhe Hezbollahut.
Mesazhi i Teheranit dhe refuzimi i dialogut
Ajatollah Ali Khamenei përsëriti se Amerika kërkon nënshtrimin e Iranit, duke përjashtuar bisedimet e reja me Uashingtonin. Nga ana e tij, Ministri i Jashtëm Abbas Araghchi i tha Al Jazeera-s se Uashingtoni kërkoi “kushte të pazbatueshme”, siç është ndërprerja e plotë e pasurimit të uraniumit, të cilat Teherani i hodhi poshtë.
Megjithatë, Ministri i Jashtëm iranian la të hapur mundësinë e bisedimeve indirekte, në kushte të tilla si garancia e sulmeve civile dhe kompensimi për dëmet e luftës – kërkesa që SHBA-të nuk duket se i pranojnë.
Të dhëna të reja dhe mundësi të kufizuara
Bashkësia ndërkombëtare vlerëson se Irani ka rreth 400 kilogramë uranium të pasuruar në 60%, një nivel që i afrohet cilësisë për përdorim në armët bërthamore, sipas Rafael Grossi të Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA).
Shtetet e Gjirit aktualisht janë të përqendruara në Gaza, por ato po përgatiten për çdo eventualitet: Arabia Saudite nënshkroi një traktat mbrojtjeje të ndërsjellë me Pakistanin, ndërsa kërkon garanci sigurie nga Shtetet e Bashkuara në rast të përshkallëzimit rajonal.
Irani është më i izoluar dhe më i paparashikueshëm se kurrë. Urat diplomatike janë shembur, besimi është humbur dhe analistët vlerësojnë se dritarja për një zgjidhje paqësore po ngushtohet në mënyrë të rrezikshme.
Siç thekson New York Times, ngërçi rreth programit bërthamor të Iranit nuk shqetëson vetëm Lindjen e Mesme, por të gjithë sigurinë ndërkombëtare.
