Santa Klaus: Si u Krijua Miti & Imazhi i Burrit Topolak me Rroba të Kuqe që Sjell Dhurata

Miti i Santa Klaus është ndoshta figura më e famshme, e cila buron nga tradita e krishterë dhe që sot përmendet në të gjithë botën.

Tradita e mjekrës me pelerinën e kuqe dhe të derdhur, kërkon që babadimri i gëzuar të pushtojë shtëpitë nga oxhaqet në prag të Krishtlindjeve dhe jo në natën e Vitit të Ri siç ndodh me shtëpitë tona.

Aq sa shumë mund të inatosin Babadimrin e huaj që duket se po largohet nga morali dhe zakonet e traditës shqiptare, në fakt historia dhe miti i Santa Klaus i ka rrënjët në traditën ortodokse.

Jo, nuk është Shën Vasili, prifti nga Cezarea, por Shën Nikolla ai që frymëzoi historinë e flokëbardhës që fluturon në eter për të shpërndarë dhurata nëpër botë.

Shën Nikolla lindi në vitin 270 pas Krishtit, në Patara të Likisë, në Azinë e Vogël, nga prindër të devotshëm dhe të pasur grekë dhe mori një arsimim shumë të mirë.

Në moshë të re mbeti jetim dhe trashëgoi një pasuri të madhe. Që në moshë të vogël ai iu përkushtua Hyjnores, pasi shkoi në Jeruzalem për të adhuruar Kryqin e Shenjtë dhe Varrin e Shenjtë.

Kur u kthye në vendlindje u shugurua meshtar. Në fillim ai iu përkushtua jetës asketike dhe u bë igumen i Manastirit Sion në Myra të Likisë. Kur u nda nga jeta Kryepeshkopi i atëhershëm Myron i Likisë, peshkopët me hrizmë hyjnore e shpallën Nikollën Kryepeshkop.

Figura e Shën Nikollës është hegjemoniste në shumë vende europiane, si në Rusi, Austri, Belgjikë dhe Gjermani. Megjithatë, janë holandezët ata që do të ndërtojnë mbi Shënjtin historitë e para që do të çojnë në legjendën e Santa Klaus.

Sind-Nicolaas, siç e quanin, ishte një figurë e nderuar çdo vit në festën e madhe të 6 dhjetorit, me besimtarët holandezë që besonin se shenjtori po i vizitonte në atë natë të ftohtë dhjetori.

I veshur me petk dhe një kapele episkopale konike, shenjtori hipi në rrugë me gomarin e tij dhe u shpërndau dhurata fëmijëve.

Që nga ato vite, gjatë mesjetës, fëmijët i linin tek dera e shtëpisë qumësht dhe biskota Shenjtorit, ndërsa gomarit të tij i fusnin kashtë në këpucët tradicionale holandeze prej druri.

Të nesërmen, fëmijët gëzoheshin pamasë kur shikonin se santa kishte ngrënë qumështin dhe biskotat dhe në vend të tyre, shenjtori u kishte lënë dhurata dhe ushqime të shijshme.

Para se të zhvendosej në New York, qyteti kontrollohej nga holandezët dhe u quajt New Amsterdam. Që në vitin 1664, legjenda e Shën Nikollës u zhvendos nga besimtarët në Amerikë.

Në fakt, edhe pas “anglizimit” të qytetit, një grup intelektualësh holandezë, Knickerbockers, morën përsipër të mbanin gjallë zakonet dhe traditat e atdheut të tyre në New York.

Ishte Washington Irving, një anëtar i shquar i Knickerbockers që përfshiu në librin e tij dhjetëra referenca për Sinter Klaas, siç e quante Sid Nicholas, i cili fluturonte një natë të vitit me karrocën e tij mbi New York dhe linte dhurata nëpër oxhaqet e shtëpive.

Imagjinata e gjallë e Irving-ut e kombinuar me traditën e pasur, e bëri të njohur historinë e tij për njujorkezët, të cilët tashmë e quanin shenjtorin bujar, Santa Klaus.

Por nëse ka një poemë përrallash që më shumë se çdo tjetër formësoi historinë e Santa Klausit siç e njeh e gjithë bota sot, është ajo e Clement Clarke Moore.

Një mik i Irving-ut që donte të shkruante një poezi të bukur për të dhe familjen e tij.

Poema fillimisht titullohej “Një vizitë nga Shën Nikolla” përpara se të bëhej e njohur gjerësisht si klasikja “Nata para Krishtlindjes”.

Në këtë poemë, vizita e Santa Klaus vendoset për herë të parë në prag të Krishtlindjeve, ndërsa në vend të këpucëve prej druri, Moore imagjinon çorape të thurura të varura në oxhak. Në të njëjtën kohë, vagoni kthehet në një slitë të vogël të tërhequr nga drerë.

Ky imazh do të ngulitet përgjithmonë në legjendën urbane të Santa Klausit, i cili kështu fiton reputacionin e ardhjes nga veriu (shumë përpara finlandezit të natyralizuar nga Rovaniemi).

Edhe pse autori i saj nuk dëshironte që poema të botohej, ajo u botua në mënyrë anonime më 23 dhjetor 1823. Thuhet se ishte gruaja e Moore, Catharine Taylor, të cilën e tërhoqi aq shumë nga historia, sa u dërgoi kopje miqve të ndryshëm.

Miti i Santas që fluturon dhe shpërndan dhurata tani është bërë pronë e njujorkezëve. Megjithatë, imazhi i tij nuk është specifik. Herë të tjera ai duket si një kukudh i vogël, gjë që shpjegon fleksibilitetin me të cilin futet në oxhaqe, dhe herë të tjera duket si një burrë i shtatlartë.

Shumë herë pelerina e tij është e gjelbër dhe ndonjëherë e kuqe. Në 1863, Harper’s Weekly punësoi një karikaturist 21-vjeçar për të krijuar imazhe të Santa Klaus duke vizituar ushtarët amerikanë në Luftën Civile Amerikane.

Thomas Nast, siç quhej karikaturisti, u frymëzua nga poema e Moore-it dhe vizatoi një burrë të madh, me trup të mirë, me mjekër të bardhë dhe faqe rozë. Madje pelerina e tij i ngjante shumë yjeve dhe vijave, flamurit amerikan.

“Skica rriti moralin e ushtarëve dhe civilëve sepse tregoi se shpirti i Krishtlindjes nuk humbi në Luftën Civile”, shkruan historiani James Robertson.

Sipërmarrja ishte aq e suksesshme sa Nast vazhdoi të pikturonte Santa Klaus në një mënyrë identike për plot 40 vite. Me kalimin e kohës, sigurisht, pelerina e flamurit amerikan u zëvendësua nga një kostum i ngrohtë, leshi të kuq.

Babadimri i “Perëndimit” filloi të hynte në shtëpitë e familjeve shqiptare me kartolina dhe shumë shpejt zuri vendin e tij në natën e Vitit të Ri, por duke ndryshuar emrin dhe datën kur viziton shtëpitë, pra e quanim Plaku i Vitit të Ri dhe nuk vinte për Krishtlindje, të cilat përgjatë regjimit nuk festoheshin zyrtarisht.

Pra, ne presim Santa Klausin natën e Vitit të Ri.