Me termin “Skizmë” nënkuptojmë ndarjen e Kishës së Krishterë të pandarë gjatë mijëvjeçarit të parë, e cila në mënyrë konvencionale ndodhi në vitin 1054.
Skizma u ndikua nga faktorë politikë, kulturorë dhe ekonomikë, por shkaku kryesor i saj nuk ishte laik, por teologjik. Të krishterët lindorë dhe perëndimorë debatuan mbi pretendimet e tyre.
Shumë shekuj para skizmës u shfaqën disa dallime midis tyre, të cilat gradualisht i tjetërsuan. Ato kishin të bënin me mënyrën e administrimit kishtar (sistemi sinodik në Lindje, monarkia e Papës në perëndim), me mënyrën e interpretimit të traditës (Filioque) dhe mbi të gjitha me mënyrën e kryerjes së adhurimit (ikonokria, dallimet në agjërim dhe kryerja e sakramentet, përdorimi i statujave në tempujt e Perëndimit, beqaria e detyrueshme për të gjithë klerikët në Perëndim, etj.).
Megjithatë, përkeqësimi i marrëdhënieve midis Lindjes Ortodokse dhe Perëndimit Latin u përshpejtua nga zhvillimet më të përgjithshme politike, të cilat ndodhën kryesisht në shekullin e 8-të, rezultati i të cilave ishte rindërtimi i Perandorisë Romake Perëndimore nga Frankët, si fuqi rivale për Perandorinë Bizantine. Roma, e cila deri në atë kohë ishte pjesë e Botës Bizantine, po kalonte në mënyrë progresive nën ndikimin e Frankëve, veçanërisht nga koha e Karlit të Madh. Nga ajo periudhë ishin të pranishme të gjitha kushtet për të ashtuquajturën përçarje të madhe dhe mungonin vetëm rastet, të cilat nuk vonuan shumë të vinin.
Dy “gjembat” kryesore që çuan në skizmë ishin Pretendimet Papale dhe Filioque. Pretendimet Papale përmblidhen në Primatin e Papës, kundër katër Patriarkëve të tjerë të Lindjes (Kostandinopoja, Aleksandria Antiokia dhe Jerusalemi). Në Perëndim ekzistonte vetëm një seli e madhe peshkopale e cila pretendonte privilegjin e themelimit nga Apostulli Pjetër. Lindja Ortodokse nuk e mohon Primatin e Kishës së Romës, por e përfshin atë në kuadrin e Sinodalitetit.
Vështirësia tjetër e madhe ishte Filioque. Polemika lidhej me formulimin e Simbolit të Besimit (“Unë besoj”) për Frymën e Shenjtë. Pika e diskutueshme, e formuluar nga Sinodet e Nikesë dhe Konstandinopojës dhe e vlefshme deri më sot në Kishën Ortodokse, ishte si vijon: “…dhe në Frymën e Shenjtë, Zotin, Jetëdhënësin, që burojnë nga Ati, së bashku At dhe Biri të bashkadhuruar…”. Kisha perëndimore futi një frazë shtesë “Dhe nga Biri” (Filioque në latinisht), kështu Simboli i Besimit në këtë pikë të veçantë lexohet: “…dhe në Frymën e Shenjtë, Zotin, Jetëdhënësin, që burojnë nga Ati dhe që burojnë nga Biri, së bashku Ati dhe Biri të bashkadhuruar…”.
Nuk dihet me siguri se kur është futur shtesa, por duket se e ka origjinën në Spanjë dhe është përdorur nga të krishterët atje si një mbrojtje kundër herezisë së Arianizmit. Ortodoksët i rezistojnë shtimit të Filioque për dy arsye. Ata e konsiderojnë atë një gabim teologjik dhe argumentojnë se çdo ndryshim në Simbolin e Besimit duhet të bëhet vetëm duke thirrur një Këshill Ekumenik.
Përplasja e parë e madhe midis Kishës Lindore dhe Perëndimore ndodhi në vitin 857 me mosmarrëveshjen midis Ignatit dhe Fotit për Fronin e Patriarkanës Ekumenike të Kostandinopojës. Në mosmarrëveshje ndërhyri Papa Nikolla II, i cili ngriti çështjen e Primatit të tij dhe pretendoi se kishte një fjalë në zgjedhjen e Patriarkut. Konfrontimi përfundoi në vitin 869 me lëshime të ndërsjella dhe pasi perandori Vasili I i Maqedonisë kishte vajosur Patriark Papën e tij të zgjedhur, Ignatin, duke synuar mbështetjen e tij, për të siguruar interesat e Bizantit në Itali, të kërcënuara nga frankët.
Polemika e re, e cila i solli gjërat në një ekstrem dhe këputje, ndodhi gjatë patriarkanës së Mikael Kirularius (1043-1059), i cili donte të përballej me vendosmëri me përpjekjen e Papës Leo IX (1049-1054) për të imponuar risi kishtare në provincat bizantine të Italisë së Jugut. Papa, duke shkuar në kundërsulm, sfidoi titullin e Patriarkut Ekumenik Mikaelit dhe kërkoi që Kishat e Bullgarisë dhe të Ilirisë të hynin nën juridiksionin e tij.
Hapi tjetër ishte shkishërimi i Patriarkut nga Papa. Kardinali Umbertos, i dërguari i Papës në Kostandinopojë, e vendosi në mënyrë të dukshme Demin e Ekskomunikimit në Altarin e Shenjtë të Agia Sophia më 16 korrik 1054, përpara fillimit të Liturgjisë Hyjnore, në prani të Perandorit dhe Patriarkut. Menjëherë më pas, Umberto dhe shoqëruesit e tij u larguan nga Kostandinopoja për në Romë, pasi u informuan për vdekjen e Nikollës II. Teksa kalonin nëpër portën perëndimore të mbretërimit, kardinali u dëgjua të thoshte “Zoti të shohë dhe të gjykojë”. Më kot një dhjak vrapoi pas tij duke iu lutur që të merrte dokumentin e Aforizmit. Umberto nuk pranoi dhe e hodhi dokumentin në rrugë.
Reagimi i Mikaeli ishte i menjëhershëm. Megjithë rezervat e perandorit Konstandin IX të Monomakut, ai mblodhi sinodin endemik më 24 korrik dhe shpërbleu ata papistë që kishin hartuar shkishërimin ose ishin dakord me përmbajtjen e tij. Më tej, ai kërkoi nga patriarkët e tjerë që ta pranojnë këtë vendim të Sinodit vendor. Kështu u finalizua skizma e madhe e krishterimit lindor dhe perëndimor, e cila u vulos me marrjen e Kostandinopojës nga kryqtarët (1204).
Deri në rënien e qytetit nga turqit osmanë (1453) u bënë disa përpjekje për ribashkimin e Kishave. Megjithatë, ata u përplasën me pretendimet e Papës dhe klimën negative që mbizotëronte në Bizant. Më të rëndësishmet ishin Sinodet e Lionit (1274) dhe Ferrara – Firence (1438-1445). Skizma ekziston edhe sot, pavarësisht se më 7 dhjetor 1965, Papa Pali VI dhe Patriarku Ekumenik Athenagora revokuan shkishërimin e Papës Leo IX dhe Patriarkut Mikael Kirularios, me të cilat kishte ndodhur skizma e vitit 1054.
