Historia “e panjohur” e dy mbretërive hebraike.
Një zbulim shumë i rëndësishëm është bërë nga arkeologët në qytetin antik të Jeruzalemit, i cili verifikon historitë kryesore të Biblës, konkretisht të Dhiatës së Vjetër.
U zbulua se një pjesë e murit në “zemrën” e qytetit ishte ndërtuar nga mbreti Uziah, ashtu siç thotë edhe Bibla.
Në kundërshtim me besimin popullor, Ezekia, i cili sundoi Judenë gjatë shekujve VII dhe VIII para Krishtit, nuk e fortifikoi kurrë qytetin e tij dhe kështu e la të pambrojtur kundrejt pushtuesve.
Duhet të bëjmë një sqarim historik. Menjëherë pas vdekjes dhe përfundimit të mbretërimit të Solomonit, mbretëria e fuqishme e Izraelit u nda në dy mbretëri, të cilat ndonjëherë ishin gjithashtu mjaft të fuqishme.
E para ishte mbretëria e Judës me kryeqytet Jeruzalemin dhe e dyta ruante emrin e mbretërisë së Izraelit, me Sikemin si kryeqytet.
E para përbëhej nga fiset e Judës dhe Beniaminit, ndërsa e dyta përbëhej nga 10 fiset e tjera.
Për vite me radhë, ekspertët besonin se Ezekia ndërtoi muret e qytetit pasi pa fqinjët e tij, mbretërinë e Izraelit, të shkatërruar nga sulmet e Perandorisë Asiriane.
Sipas Sun, kohët e fundit, një studim dhjetëvjeçar zbuloi se ishte në të vërtetë stërgjyshi i tij, Mbreti Uzziah, ai që ndërtoi muret pas një tërmeti masiv.
Joe Uziel i Autoritetit të Antikiteteve të Izraelit (IAA) tha: “Për dekada mendohej se ky mur ishte ndërtuar nga Ezekia, mbreti i Judës. Por tani bëhet e qartë se ajo daton në ditët e mbretit Uziah, siç përmendet në Bibël.
Deri më tani, shumë studiues supozonin se muri ishte ndërtuar nga Ezekia gjatë rebelimit të tij kundër Senakeribit, mbretit të Asirisë, për të mbrojtur Jerusalemin gjatë rrethimit asirian.
Tani është e qartë se muri në pjesën lindore të tij, në zonën e qytetit të Davidit, është ndërtuar më herët, menjëherë pas tërmetit të madh të Jeruzalemit”.
Gjetjet vërtetojnë shkrimet e Dhiatës së Vjetër që nënkuptonin se Uziah ndërtoi murin.
Në librin e dytë të Kronikave, një pasazh përshkruan ngjarjen: “Uziahu ndërtoi kulla në Jerusalem te porta e Qoshes, te porta e Luginës dhe te cepi i murit dhe i fortifikoi ato”.
Shkrimi fetar gjithashtu detajon tërmetin që tronditi kryeqytetin 2800 vjet më parë, i cili rezultoi të ishte një ngjarje e vërtetë pasi arkeologët zbuluan “një shtresë shkatërrimi” në vitin 2021.
Këto zbulime të fundit i japin një “ajër” besueshmërie Biblës, të paktën në lidhje me pjesën e saj më të diskutueshme që është Dhiata e Vjetër.
Tregimet biblike përshkruajnë se Mbretëria e Judës lindi nga ndarja e Mbretërisë së Bashkuar të Izraelit (1020-930 para Krishtit) pas refuzimit të fiseve veriore për të pranuar Roboamin, birin e Solomonit, si mbret të tyre.
Fillimisht, vetëm fisi i Judës i qëndroi besnik Shtëpisë së Davidit, por së shpejti fisi i Beniaminit u përfshi në Jude.
Dy mbretëritë, Judea në jug dhe Izraeli në veri, bashkëjetuan me kontradikta pas ndarjes deri në shkatërrimin e mbretërisë së Izraelit nga asirianët në 722/721 para Krishtit.
Sipas referencave biblike, të gjithë mbretërit e Izraelit dhe pjesa më e madhe e Judesë ishin “të këqij”, sepse sipas Biblës ata nuk arritën të dominonin monoteizmin.
Ndër mbretërit “e mirë” përmendet Ezekia (727-698 para Krishtit) për përpjekjet e tij, për të shtypur idhujtarinë, por pasardhësit e tij, Manasi i Judës (698-642 para Krishtit) dhe Amoni (642-640 para Krishtit) ishin idhujtarë, si rezultat i së cilës zemërimi i Zotit ra mbi mbretërinë.
Mbreti Josiah (640-609 para Krishtit), rivendosi adhurimin e Zotit, por përpjekjet e tij erdhën shumë vonë, pasi zemërimi i Zotit solli shkatërrimin e mbretërisë nga Perandoria Neo-Babilonase (587 para Krishtit).
Pa Dhiatën e Vjetër dhe njohuritë e saj të hollësishme, nuk mund të kuptohen shumë nga ato që ndodhin në Dhiatën e Re dhe që lidhen me Zotin Jezu Krisht.
