Mahmud Dramali Pasha
Funksionar i lartë osman, me origjinë shqiptare, i cili u mund nga arvanitasi Theodoros Kolokotronis në betejën e Dervenakës (26-28 korrik 1822).
Njëri lufton për Perandorinë Otomane dhe ndihet otoman, tjetri lufton dhe organizon Revolucion Grek të vitit 1821 dhe ndihet dhe është grek, në të kundërt as njëri dhe as tjetri nuk do të luftonin nëse nuk do të ndiheshin pjesë e trungjeve kombëtare përkatëse.
Mahmud Dramali Pasha lindi në vitin 1780 në Drama të Greqisë, prej nga vjen edhe nofka Dramali, me të cilën dhe njihet. Pasardhës i një familjeje të shquar myslimane të qytetit, me lidhje në mjedisin sulltanor, u rrit në rrethinat e pallateve të Sulltan Selimit III. U stërvit në shkolla ushtarake dhe mori pjesë në fushatat e ushtrisë osmane në Ballkan dhe Egjipt.
Ishte i rrezikshëm dhe i guximshëm, por pa aftësi strategjike, sipas disa historianëve. Dallohej për pangopësinë dhe mizorinë e tij, thuajse çnjerëzor, ndërsa dy historianë e karakterizojnë si të butë dhe të matur. Me favorin që i bëri nëna e Sulltan Mahmud II, ai u bë Pasha i Dramës në vitin 1808, kur i vdiq babai Salihu, i cili shërbente atje si derebei (guvernator lokal i emëruar nga Porta).
Në vitin 1820 u emërua valis i Larisës dhe ndihmoi Hursit Pashën në luftën kundër Ali Pashës (një tjetër shqiptari mysliman), duke mbytur në gjak lëvizjet revolucionare të Pelionit dhe Agrafës. Pas shfarosjes së Aliut dhe anashkalimit të Kursitit (1822), Dramali u emërua valis i Peloponezit (Mora Valesi) me gradën vezir dhe mori përsipër të formonte një trupë ushtarake, e cila do të shtypte Revolucionin Grek.
Me një staf prej zyrtarësh të shquar turq dhe me një ushtri prej 30.000 burrash (24.000 këmbësorë dhe 6.000 kalorës), si dhe me kafshë të shumta për tërheqje (30.000 mushka dhe 500 deve), ai arriti në Korinth pa rezistencë, më 5 korrik 1822. Pasi pushtoi lehtësisht Akrokorinthin , përparoi dhe pushoi në fushën e Argolit, më 12 korrik.
Grekët, pas befasisë fillestare, filluan të organizojnë rezistencën e tyre. Sipas planit të Kolokotronit, ushtria turke nuk mund të përballej ballë për ballë, por duhej të bllokohej në fushën e Argolit dhe të sforcohej si nga vapa, ashtu edhe nga mungesa e ushqimit dhe ujit, pra, të zbatohej taktika e “tokës së djegur”.
Në të vërtetë, plani i komandantit të përgjithshëm grek u zbatua deri në fund. Burimet e furnizimit të turqve filluan të shkatërroheshin dhe Pashai Dramali filloi të vuante nga mungesa e ushqimit dhe ujit, ndaj vendosi të kthehej në Korinth. Për të mashtruar grekët, ai dërgoi sekretarin e tij të krishterë në Mullinjtë e Argosit, ku ishte selia e tyre, për t’u ofruar atyre amnisti dhe për t’i njoftuar, gjoja për interes, se të nesërmen do të marshonte drejt Tripolit.
Theodoros Kolokotronis kuptoi planin e Dramalit dhe me krerët e tjerë pushtoi ngushticat e Dervenakës, ku nga 26 deri më 28 korrik 1822 në kalimet e Agios Sostis, Kleisoura dhe Agionori shtypi ushtrinë e shumtë të Dramalit.
I poshtëruar, rekruti turk arriti në Korinth në këmbë, me disa mbetje të ushtrisë.
Më 26 tetor 1822, 200 vjet më parë, qoftë nga pikëllimi, por edhe nga tifoja, ai dha frymën e fundit në Korinth, ku dhe u varros.
Shprehjen “vuajti tmerrin e Dramalit” e themi shpesh kur i referohet shkatërrimit total të dikujt.
