Henry Kissinger u befasua nga një tortë në Klubin Ekonomik të New York, me rastin e ditëlindjes ë tij.
Hero apo djall?
Diplomat i mbivlerësuar apo kriminel i neveritshëm lufte?
Opinionet ndryshojnë, megjithatë, grekët dhe qipriotët do ta kujtojnë më shumë për rolin e tij në tragjedinë e Qipros.
Një “surprizë” i rezervuan Henry Kissinger-it anëtarë të Klubit Ekonomik të New Yorkut në një ditë të veçantë kushtuar atij me rastin e 100-vjetorit të “skifterit të diplomacisë” të SHBA-ve.
Në humor dhe emocion shihet Kissinger duke fikur qirinjtë e ditëlindjes së tij të 100-të, përpara një grupi të madh njerëzish të mbledhur rreth tij që teksa shuante qirinjtë, duartrokisnin.
Hero apo djall, magjistar apo sharlatan, titan apo xhuxh? Është domethënëse që edhe pse një figurë e diskutueshme, figura e tij mbetet më e madhe se jeta e tij. Ai gëzoi dhe jetoi më shumë sesa shumica e njerëzve mund të ëndërronin ndonjëherë.
Historia e Kissinger
Në cepin e qetë veriperëndimor të Konektikat, ndryshimi është po aq i ngadaltë sa shpalosja e plogësht e shekujve. Fshatrat piktoreske të vjetra dhe kishat me kallama të bardhë, të paprekura nga koha janë të vendosura në të gjithë qarqet. Rrugë të ngushta fshati, shtigje të pista dhe gardhe guri mbështillen rreth livadheve të gjelbra, liqeneve dhe kodrave të pyllëzuara të zonës. Në këtë peizazh të qetë të komunitetit të vogël bujqësor të Kentit në New England tradicional jetojnë një sërë personalitetesh nga filmi, muzika, televizioni, botimet, biznesi, universitetet. Mes tyre, por jo pranë tyre, në një pasuri prej 300 hektarësh që bleu 40 vjet më parë, tani që jeton përgjithmonë, që kur la apartamentin e tij në Manhatan, është Henry Kissinger.
Në krah të tij është gruaja e tij e dytë 89-vjeçare, Nancy Magines, me të cilën ai është i martuar që nga viti 1974. Ekipet televizive mbërrijnë herë pas here në shtëpinë e tyre për të intervistuar ish Sekretarin e kthjellët, përtej viteve të tij, të Shtetit Amerikan. Në fund të fundit, ai ka mahnitur gjithmonë audiencat e të gjitha llojeve me sensin e tij të bujshëm të humorit, theksin e thellë gjerman dhe fjalimin e ngadaltë që dukej se i shtonte autoritetin deklaratave të tij.
Gazetarët dynden për ta dëgjuar atë të ulur me pantallona të gjera, të mbajtura me tiranta, në bibliotekën shumë të ngarkuar, ose pranë pishinës së tij, ndërsa ai rrëfen anekdota të panumërta nga jeta e tij e gjatë diplomatike dhe akademike. Nga mënyra sesi hëngri ushqim kinez me shkopinj në Pekin me Mao Ce Dun dhe Chu En Lai, si u njoh pas 68 takimeve të tij negociuese në një vilë në periferi të Parisit me komunistin vietnamez të veriut Le Duc Tho, deri në mënyrën sesi nuk shkoi te ceremonia në Oslo të Norvegjisë për marrjen e Çmimit Nobel për Paqe. Dhe sigurisht, të gjithë e shikojnë me kujdes teksa shpreh orakujt e tij gjeopolitikë për luftën në Ukrainë, skepticizmin e tij për Kinën dhe paqen e qëndrueshme në Lindjen e Mesme, mosbesimin e tij ndaj Inteligjencës Artificiale, ndërsa në të njëjtën kohë promovon librin e tij të fundit, të 19-tin në seri, librin e tij prej 528 faqesh, që u botua vetëm vitin e kaluar.
Oh po, për të mos harruar se shikohet të ankohet me stil, sepse Presidenti Joe Biden është i vetmi president deri më sot që nuk e ka ftuar në Shtëpinë e Bardhë, gjë që të gjithë paraardhësit e tij e kanë bërë pa përjashtim për më shumë se gjysmë shekulli. Asgjë që ai thotë nuk është e paqëllimshme, apo e pamenduar. Jeta e tij, edhe tani, në prag të dekadës së tij të njëmbëdhjetë, mbetet rreptësisht e planifikuar për muaj të tërë, nga agimi deri në mesnatë. Ajo ende rrezaton energji elektrike dhe nxjerr vetëbesim të shfrenuar. Shumë i vrullshëm, shumë i ekspozuar, edhe pse ndonjëherë kontradiktor. Për këtë të fundit le të themi se është përgjegjëse shenja zodiake e Binjakëve të cilës i përket.
I urtë me ndikim!
Sido që të jetë, në thellësi të moshës së tij, i mbështjellë me mantelin e një të urti të vjetër me ndikim, ai shkakton interes të pazbehur. Rreth emrit të tij të famshëm, gjithsesi, është zhvilluar një “Kissingerologji” e tërë. Ka biografi, studime psikoanalitike, analiza diplomatike, dokumentarë, rrëfime nga ish të dashuruar, përmbledhje të citimeve të tij dhe libra për marrëdhëniet e tij me dhe për biznesin. Ai trajtohet herë si një idealist i keqkuptuar dhe herë si një realist krijues, disa herë si një diplomat i mbivlerësuar, disa herë si një kriminel lufte i neveritshëm.
Të tjerë e lavdërojnë si një guru meditues të përjetshëm dhe të tjerë e kritikojnë si një astrolog kalimtar i një epoke të vjetëruar. Është e rëndësishme që në çdo rast shumica e njerëzve dëgjojnë mendimet e tij. Ai mund të jetë i kërrusur dhe i tkurrur fizikisht, flokët e tij dikur kafe kaçurrela tani një tufë të bardhë, sytë e tij blu të venitur pas syzeve të tij miopike, pothuajse i verbër në njërin sy dhe me dy kufje në veshët e shurdhër, por vazhdon të lulëzojë, në moshën 100-vjeçare. Mendërisht dhe fizikisht. Jo rastësisht, pavarësisht dy operacioneve në zemër, çdo vit në janar ai udhëton në Forumin Ekonomik Botëror në Davos të Zvicrës dhe mban fjalime të organizuara me interes ndërkombëtar.
Ai kurrë nuk ndalet së kushtuari vëmendje reputacionit dhe rekordit të tij. Dhe sigurisht të ruajë, aq sa i lejohet, atë sharmin e vjetër të sofistikuar të tij, duke shfaqur aq sa mundet aurën dhe energjinë legjendare të së shkuarës.
Megjithatë, për një pjesë të madhe të publikut amerikan, ai vazhdon të jetë një legjendë e gjallë. Emigranti gjermano-hebre dhe profesori i Harvardit, i cili 50 vjet më parë mori diplomacinë tradicionale nga një punë e mbyllur, e rreptë dhe stresuese për ekspertët e praktikuar, nga burra me kostume gri, të cilët askush nuk i njihte as në restorantin e lagjes së tyre, duke u kthyer atë, diplomacinë pra, në një sfilatë mode. Ai e mori atë nga një grup ekspertësh dhe e futi në sallonet urbane.
Shumë kohë përpara bumit mediatik, ndryshe nga çdo sekretar i jashtëm i mëparshëm, ai e kishte bërë prioritet menaxhimin e imazhit të politikës së jashtme. Ai nuk kishte turp të komunikonte me publikun vizionin e tij për interesin kombëtar. Po aq cinikisht ai nuk ishte i interesuar për mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Ai, i cili vinte nga një minoritet i persekutuar në Gjermaninë naziste, që nuk kishte jo vetëm të drejta politike, por as edhe njerëzore. E vërteta është se ai funksionoi si një oborrtar i ulët dhe i pamëshirshëm mikro-Rasputin, që pëshpëriste në veshin e presidentit të pazhvilluar dhe politikisht mashtrues, Nixon.
I lindur si Heinz Alfred Kissinger në vitin 1923, ai u rrit si djali i një amvise dhe një mësuesi në Fürth, një qytet në Bavarinë veriore pak jashtë Nurembergut. Familja e tij gjermano-hebreje iku në New York për t’i shpëtuar persekutimit nazist. Ai mbërriti në SHBA në vitin 1938 si një refugjat 15-vjeçar nga Gjermania e Hitlerit dhe u vendos me prindërit e tij në Washington Heights, në pjesën më veriore të Manhatan. Si adoleshent punoi në një fabrikë furçash, si rroje dhe në shkollë aspironte të bëhej kontabilist. Në vitin 1942 u thirr nga ushtria amerikane. U stërvit në kampin Clairborne, Luiziana dhe prej andej shërbeu në Divizionin e 84-të të Këmbësorisë, i cili u transferua në Europë pas zbarkimit të Normandisë. Duke hedhur poshtë të gjitha elementët gjermanikë të tij, ai luftoi me guxim më të madh se shokët e tij amerikanë në armë.
Mori pjesë në vitin 1945 në çlirimin e kampit të përqendrimit Ahlem, jashtë Hanoverit dhe iu dha Ylli i Bronztë për iniciativën e tij luftarake në çmontimin e një konvikti të Gestapos. Pas kthimit në Amerikë në vitin 1947, falë qarqeve të favorshme për këmbësorët veteranë të kthyer nga lufta, ai u regjistrua në Harvard me synimin për të studiuar Shkenca Politike dhe Letërsi Angleze. Dy vjet më vonë si student ai u martua me Ann Fleischer. Ata kishin dy fëmijë së bashku, Elizabeth dhe David, përpara se të divorcoheshin në vitin 1964.
Në fillim të viteve 1950, ndërsa ndoqi studimet pasuniversitare, ai punoi si konsulent në Zyrën e Kërkimeve Operacionale të Ushtrisë, ku studioi luftën psikologjike. Më pas ai doli vullnetar për t’u bërë punonjës i FBI-së. Me përgatitjen e tezës së doktoraturës për “Kongresin e Vjenës më 1815” ai u bë i njohur më shumë mes politikanëve sesa në rrethet akademike. Ai ishte i kërkuar në Uashington si Wunderkind premtues.
Presidenti John F. Kennedy e punësoi atë si këshilltar me kohë të pjesshme në Këshillin e Sigurisë Kombëtare edhe pse ai njihej si një mbështetës i vendosur i republikanit Nelson Rockefeller, të cilit i mësoi politikën e jashtme. Në mesin e viteve 1960, ndërsa punonte si këshilltar i administratës së Johnson, ai kritikoi publikisht Luftën e Vietnamit, për të cilën ai besonte se kërcënonte statusin e Amerikës si një fuqi e madhe. Presidenti Lyndon Johnson pothuajse e dëboi.
Më pas, ai u takua me Richard Nixon. Politikani nga një familje e varfër Kuaker në Kaliforni ishte magjepsur prej akademikut që vinte nga një familje emigrante gjermano-hebreje, i cili foli me mendime për “kuptimin e historisë” dhe realizimin e qëllimit amerikan. Ata të dy ishin të vetëkrijuar, të prirur ndaj neurozave, me axhenda personale të ruajtura mirë. Në thelb, tenxherja u rrotullua dhe gjeti kapakun.
Kissinger i shërbeu administratës së Niksonit me idetë e tij, të cilat prireshin drejt një bote bipolare për të siguruar një rend botëror të udhëhequr nga SHBA. Emrit të tij iu besua politika e jashtme e quajtur “realizëm”. Ai u bë apostulli dhe kryeprifti i doktrinës së saj, duke argumentuar se “legjitimiteti në çështjet ndërkombëtare qëndron në vendosjen e një ekuilibri midis shteteve të fuqishme dhe jo në promovimin e drejtësisë”. Kështu që ai e mori përsipër si intelektual t’i mësonte Amerikës naive dhe tepër idealiste sesi të sillet në arenën brutale të politikës ndërkombëtare, gjatë epokës së Luftës së Ftohtë.
Në të vërtetë, për të kompensuar kundërshtarin kryesor të Amerikës në atë kohë, Bashkimin Sovjetik, ai arriti me sukses në Republikën Popullore të Kinës. Ai udhëtoi për në Pekin, vendosi kontakte zyrtare diplomatike dhe rivendosi marrëdhëniet kinezo-amerikane. Ai la shenjën e tij si arkitekti i fillimit të politikës së detentimit me sovjetikët, e cila më vonë çoi në një sërë bisedimesh midis SHBA dhe BRSS për kufizimin e armëve strategjike bërthamore. Falë avantazhit të paçmuar të natyrës së tij të palodhur, ai përballoi maratonën rraskapitëse të negociatave për të nxjerrë SHBA-në nga lufta torturuese dhe e përgjakshme në Vietnam.
Forcat ushtarake amerikane u tërhoqën të mposhtur nga fushat e betejës duke lënë pas 58.000 të vdekur, një kosto ekonomike astronomike dhe kolapsin e Vietnamit të Jugut. Përgjigja e tij e shpejtë paqësore ndaj Luftës Arabo-Izraelite ndaj Yom Kippur, vlerësohet ende si një arritje e madhe diplomatike. Me iniciativat e tij u hodhën themelet për marrëveshjen e mëvonshme të paqes të Camp David midis Izraelit dhe Egjiptit.
Amerikani Metternich
Deri këtu është mirë, por ka një gjë të madhe, që ka qenë gjithmonë kërcënuese mbi lavdinë dhe famën e Kissinger, i cili mendonte se ishte Metternich i Amerikës. Një lloj rimishërimi i princit dhe diplomatit austriak që farkëtoi paqen pas Napoleonit në Europën e shekullit të 19-të.
Gjatë viteve të tij si Këshilltar i Sigurisë Kombëtare dhe Sekretar i Shtetit, Kissinger vuri mbi gjithçka cinizmin dhe obsesionet e tij për marrëdhëniet Lindje-Perëndim. Ai iu përmbajt me fanatizëm një loje “gjeostrategjike” me shumën zero midis kombeve, duke u kënaqur me idenë e grumbullimit të pirgut më të madh të patate të skuqura në tryezën ndërkombëtare të pokerit. Ai inkurajoi pamëshirshëm grushtin e shtetit ushtarak të Pinoçetit të ashpër në Kili, kundër presidentit të zgjedhur Allende.
Akt që u parapri nga deklarata e tij amorale, “çështjet janë shumë të rëndësishme që votuesit kilianë të lihen të vendosin vetë”. Ai mbështeti me vendosmëri juntën ushtarake të gjeneralit vrasës Videla në Argjentinë dhe dha dritën jeshile për represionin brutal, rrëmbimin dhe torturimin e qytetarëve demokratë, të njohur si “lufta e pistë” në të cilën u vranë rreth 30.000 njerëz.
Madje, paturpësisht fuqizoi diktatorët e Pakistanit në mizoritë vrasëse, një gjenocid i vërtetë, kundër popullit të pafat të Bangladeshit. Ai gjithashtu organizoi bombardimin sekret të Kamboxhias, në të cilin gjatë një periudhe 4-vjeçare SHBA-të hodhën pa dallim 540.000 ton bomba, më shumë se të gjitha bombat e hedhura në Paqësor gjatë Luftës së Dytë Botërore, duke shkatërruar vendin dhe duke vrarë qindra mijëra banorë, civilë.
Ai është ende fajtor për tragjedinë e Qipros, një plagë vdekjeprurëse për legjitimitetin ndërkombëtar për 50 vjet. Ai inkurajoi në mënyrë të pandershme grushtin e shtetit kundër Makarios dhe inkurajoi turqit të pushtonin Republikën e Qipros. Ai konsideroi se kontributi turk në strategjinë e Uashingtonit ishte shumë më i rëndësishëm se konceptet ndërkombëtare të sovranitetit shtetëror dhe të së drejtës ndërkombëtare. Ai vlerësoi se një Qipro e bashkuar dhe e fortë nën Makarios do të ishte e dëmshme për NATO-n dhe fitimprurëse për Moskën.
Për të gjitha këto vrima të zeza të trishtueshme të karrierës së tij diplomatike, ai kurrë nuk dha llogari. Ai nuk shpjegoi as “gjurmët e gishtërinjve” të tij të pashlyeshëm, të gjetura në skandalin Watergate. Nixon u detyrua të jepte dorëheqjen nga presidenca, teksa ai mbeti imun si një kardinal pa mëkat. Në fund të fundit, me egoizmin keqdashës të një njeriu që vuri duart deri në bërryl në baltën e paligjshmërisë, ai kishte pranuar se “ilegalen e bëjmë menjëherë. Antikushtetuesja zgjat pak më shumë”.
Ironia është se njohja që i solli identifikimi i tij me interesin kombëtar amerikan, siç donte të thoshte ai vetë, i shkaktoi në ato kohë të vitit 1970, plagë të pariparueshme besueshmërisë ndërkombëtare të SHBA-ve. Ai detyroi një komb të kërkonte falje dekada më vonë për gropat e thella që hapi me lopatat e tij të dëmshme në vlerat politike demokratike dhe universale amerikane.
Biznesmen
Nga aksioni aktiv politik dhe jashtë funksionit publik në vitet 1980, ai u sigurua të ruante me fitim ndikimin dhe famën e tij përmes firmës së tij konsulente, Kissinger Associates. Ai përdori të gjitha njohuritë, njohjet, kontaktet, akseset, lidhjet që kishte marrë nga vendi i tij dhe e gjithë bota dhe u bë një lojtar kryesor si konsulent i sipërmarrjes së madhe private. Sigurimi i miliona dollarëve në tarifa ishte një përfundim i paramenduar. Për të, megjithatë, mbeti bindja se vendi ka nevojë për të.
Presidenti Regan e konsideroi atë shumë të butë me rusët. Ai e emëroi kryetar të një komisioni kombëtar për Amerikën Qendrore nga i cili dha dorëheqjen në vetëm një muaj. Shumë elegante për të mos u dukur sikur e kishin flakur me mospërfillje. Presidenti George W. Bush i urrente axhendat e tij të fshehura dhe stilin arrogant “i di të gjitha”. Presidenti me tallje u tha ndihmësve të tij “çfarë duhet të bëj me këtë pleh që perandori luante në vizitat e tij në Kinë?”. Me Presidentin Clinton përsëri, ndërsa Hillary lavdëronte pikëpamjet e tij për “Rendin Botëror”, Bill ishte i kujdesshëm ndaj tij, por shoqërimi me të nuk e shqetësoi aspak.
Megjithatë, me të birin Xhorxh Bush, ai gjeti kontakte të drejtpërdrejta për shkak të rrethanave të sulmit terrorist islamik nga al-Kaeda mbi Kullat Binjake.
Pavarësisht nëse e shihnin si një mbetje të Luftës së Ftohtë dhe e interpretonin politikën e tij të jashtme si përjashtim dhe jo si normë të diplomacisë amerikane, në çdo situatë urgjente, të gjithë iu drejtuan trashëgimisë së tij të menduar dhe iu referuan meditimeve të tij. Obama e thërriste për ta këshilluar sesi të sillej me Putinin, Trump e priste në Zyrën Ovale të Shtëpisë së Bardhë për të diskutuar për sigurinë kombëtare.
Jo rastësisht, në vitin 2010, avokatët e administratës Obama përdorën precedentin e pushtimeve të Nixon-it dhe Kissinger-it në Kamboxhia si pjesë e argumentit të tyre për të krijuar bazën ligjore për vrasjet me dron të SHBA-së ndaj terroristëve të dyshuar jashtë fushëbetejës së Afganistanit.
Në këtë mënyrë, miti me elementë të ëndrrës amerikane të një të mbijetuari si Henry Kissinger ruhet edhe sot e kësaj dite, i paprekur dhe i pacënuar. Njeriu që më 27 maj mbërrin në një moment historik personal, duke festuar 100-vjetorin e lindjes. Gjatë jetës së tij të gjatë ai u ngarkua me shumë mëkate, shumica prej tyre jo pa të drejtë. Për virtytet dhe arritjet e tij ai u vlerësua edhe nga kritikët e tij më të ashpër.
Në fund të fundit, “nëse nuk e di ku po shkon, çdo rrugë do të të çojë askund”.
